Matla a Sechaba sa Mazulu
Nakong ya puso ya Shaka le bahlahlami ba hae, kgolo le matla a sechaba sa Zulu se ne se ena le mokgatlong wa sesole le ditsebo. Masole a ne a hlophisitswe ho pota-pota mokgwa wa ho bokella (ho ngodiswa) oo boholo ba ona bo neng bo fellwa ke mekete ya ho qala. Mabapi le tsamaiso, setho se seng le se seng, se leng sehlopheng sa bahlankana ba dilemo tse tshwanang, se kenyeleditswe lebothong le le leng (lebotho le le leng, mabotho a mangata).
Ukubuthwa e ne e boetse e sebediswa ho banana, empa maemong a mangata e ne e le ba dilemong tsa kgale ho ena le ho ba setsi. Mabotho a ne a dula dibakeng tsa sesole (dihlooho tse ngata, amakhanda) ho pholletsa le mmuso, o neng o laolwa ke mang kapa mang wa morena kapa motho ya kgethilweng ke ena. Mehaho e ne e tshwana le e entsweng ka mokgwa o tshwanang le mohaho o tlwaelehileng, empa ka tekanyo e kgolo.
Ntle le mesebetsi ya sesole, bahlankana (banna ba banyane) ba ne ba ameha ho lokisa le ho boloka mehaho ya bona mme ba ile ba memelwa ho etsa mesebetsi e mahaeng a bona a mabedi le ntlong ya borena. Ba ne ba sebetsa e le balebedi ba mohlape wa naha ya bona, manqosa bakeng sa morena le mapolesa a malapeng, hape ba bona dihlahiswa tsa dijalo bakeng sa ntlo ya borena.
Karolo ya bohlokwa ya mokgatlo wa sesole e ne e le hore ho ne ho dula ho e na le banna ba kwetlisang masole mme kahoo ho ne ho le bonolo hore morena a bokelle lebotho la sesole le atlehang ka nakwana.
Mokgwa wa ho Lwana
Mekgwa ya ntwa e neng e thehilwe ke Shaka e ne e le diphetoho mme e phetha karolo ya bohlokwa ho phahamiseng sesole le matla a dipolotiki. Ntho ya pele eo Shaka a ileng a e etsa e ne e le ho fetola maqiti a tlwaelehileng a ntwa. Pele ho puso ya hae, mabotho a lwantshang a ne a se a eme a bile a phunya ka marumo.
Shaka o ile a hlahisa ntwa e le haufi e sebedisa marumo a malelele a nang le majwe a maholo. O ile a fokotsa dithebe hore di laolehe haholwanyane mme a kwetlisa banna ba hae hore ba sebedise dithebe tsa bona ho thibela dithebe tsa bahanyetsi ba bona le ho di phunyeletsa ka thoko, ka hona ba pepesa lehlakoreng la hae le letshehadi lerumo la mohlabani wa maZulu.
Shaka o ile a boela a theha leano la ho lebisa masole a hae tlhokomelong ya ntwa e kang hlooho ya dinotshi. Bohareng kapa ‘sefubeng’ e ne e le banna ba bangata ka ho fetisisa, ba nang le bahlabani ba nang le phihlelo ka ho fetisisa. Di ne di sebediswa ka ditsela tse pedi tse tshwanang, e le hore masole a ka pele a kenellaneng le sera, athe ka morao di ne di tla patelwa ho sa bonahale.
Morero ona o ne o etseditswe ho qhekella sera ho dumela hore ba hanyetswa ke matla a fokolang, mme ka lekgetlo la bobedi hore masole a tshwaretsweng dibakeng tse sireleditsweng a kgone ho matlafatsa masole a ka pele ha ho hlokahala. Ha ba ne ba tla ba ba hlwekileng, ba ka boela ba lelekisa le ho hloka thuso ho sera se hlotsweng ha ba kgutlela morao. Ho tswa sefubeng ho ne ho e na le dinaka tse pedi tseo morero wa tsona e neng e le ho pota sera. Ha di hlasela, mokgwa o tlwaelehileng e ne e le ho fepa ka lenaka le le leng, ha e nngwe e patilwe morung mme jwang bo botelele bo ka senyeha ho pota-potilweng ke sera.
Maqheka ana a ipakile e le ntlha ya bohlokwa ka ho hlahisa matla a Mmuso wa maZulu. Ha lebotho le ne le qetile nako e itseng ya tshebeletso ho morena, e neng e ka ba dilemo tse 10, morena o ne a tla laela hore dintho tsa kgale di ka nyala le ho roka hloohong. E nngwe ya diphello tsa ho laola nako eo banna ba ka nyalanang ka yona e ne e leka-lekane molokong wa Sezulu pakeng tsa kgolo ya baahi le mehlodi e fumanehang.
Translated by Sebongile Sonopo