Interplanetary Projectiles
Ha o sheba ka ntle ho lefifi bosiung bo lefifi, hohle ho bonahala eka ho na le kgotso. Dinaledi di phatsima lehodimong le hlakileng le lefifi mme sebaka se seholo sa sebaka se phahama ka hodima hlooho ya hao. Empa nnete ke e fapaneng haholo. Lefatshe le hlile le ntse le phunyeletswa ka lehlakoreng le leng la dintho tsa sebaka, haholo-holo le hohellwa lebanta la asteroid pakeng tsa Mars le Jupiter. Tlhaselo ena ha e phele mme ha ho ntse ho nkwa hore palo ya interplanetary projectiles e tlaase haholo kajeno ho feta ha lefatshe le ntse le thehwa, ho hakanngwa hore dithane tse 30 000 tsa malwanlahla ha dipatlisiso di ntse di kenella sepakapakeng selemo se seng le se seng.Boholo ba dikotwana tsena le dikotwana di chesa ha di ntse di feta ka sepakapakeng, di halefile ho feta dintlheng tsa tsona tsa ho qhibidiha ka moya. Lesedi le kganyang le hlahisitsweng ke dintho tsena le etsa hore di bonahale eka ke di naledi, kapa dinaledi tse thunyang. Haeba naledi e kgolo haholo, leha ho le jwalo, karolo ya yona e ka pholoha mocheso le mobu lefatsheng jwaloka meteorite. FYI, meteorite e kgolohadi e fumanehang ho fihlela jwale ke meteorite ya Hoba, e fumanweng ka 1920. E ile ya fihla fatshe haufi le Grootfontein, Namibia e ka leboya, dilemo tse fetang 80 000 tse fetileng mme ha ya sisinyeha ho tloha ka nako eo. Hoba ke karolo e tiileng ya tshepe le nickel, e ka bang bolelele ba dimithara tse ka bang tharo le bophara ba mithara e le nngwe.
Ditshusumetso Tse Kgolo
Empa ho thweng haeba ho na le ho hong ho hoholo ho tlileng ho thothomela ho Lefatshe. Ho ne ho tla etsahalang haeba mokoloko o ka bang ikhilomithara tse 10 kapa esita le tse 100 o wela fatshe? Diphuputso tsa diketsahalo tsa nakong e fetileng ha di na pente e ntle haholo.Diketsahalo tse kgolo tsa tshusumetso di bonahala di na le bokgoni ba ho senya setsha sa tshusumetso feela, empa lefatshe lohle. Ditshisinyeho tse sehloho, ditshila tsa tsunami tsa titanic le merwallo ya tshebetso ya seretse se chesang e bakwang ke phello e ne e tla hlasela naha ya bophelo. Ho feta moo, lerole le leholo le fokolang le fokang sepakapakeng le ka nna la thibela letsatsi, la etsa hore lefatshe e be mariha a kotsi a nkang dikgwedi kapa dilemo. Ka bokgutshwanyane, e ngotswe hore diphetoho di ka baka ho fella ha lefatshe ka kakaretso.
Ho Timela
Ho fediswa ke karolo ya tlhaho ya tshebetso ya ho iphetola ha dintho. Ka dilemo tse dibilione, mefuta e mengata ya diphoofolo e shwele ka lebaka la diphetoho tsa mocheso, dikoduwa tsa tlhaho le tlhodisano le mefuta e meng. Sena se nkwa e le ntho e tlwaelehileng (kapa ya morao) ebile e ntse e tswela pele kajeno - e thusitswe ke batho ba kajeno ha ba ntse ba tlatlapa polanete. Ho hakanyetswa hore, tlasa maemo a tlwaelehileng, malapa a mabedi le a mahlano a taxonomic a tla fela dilemo tse dimilione tsohle empa, ka ho silafatsa tshilafalo e ngata, re ka kgona ho fumana karolelano eo hantle.Leha ho le jwalo, tlaleho ya mesaletsa ya dintho tsa boholo-holo e bontsha hore, dinthong tse ding tsa nakong e fetileng, ho ne ho ena le ho fediswa ha mashome moo karolo ya boiphediso ya bophelo bohle ba Lefatshe e ileng ya nyamela ka tshohanyetso. Ka dinako tse ding di bitswa meketjana ya meedi mme di bonahala ka ho thibela majwe le mesaletsa, moo mofuta o mong wa bophelo o kenang ka tshohanyetso ke o mong. Diketsahalo tsena tsa moedi di atisa ho totobala mefuteng ya majwe a mehleng e fapa-fapaneng ho pholletsa le lefatshe.
Ho Timela ha Dintho tse Ngata
Ha re ntse re itshetlehile ka tlaleho ya mesaletsa ya dintho tsa kgale ho tsebahatsa meedi ena, diketsahalo tsa ho fediswa ha bongata di bonahala ka mora ho ata ha bophelo nakong ya Cambrian, dilemong tse ka bang 550 tse fetileng (Ma). Ho tloha ka nako eo, ho bile le diphetoho tse 5 tse kgolo ka ho fetisisa: phetoho ya ho qetela ya Ordovician (444 Ma: 84% ya tahlehelo ya mefuta), Bofelong ba Devonian (360 Ma: 79% ya tahlehelo ya mefuta), qetellong ya Permian (250 Ma, 95% ho lahlehelwa ke ho fela ha boima ka ho fetisisa lefatsheng), qetellong ya Triassic (200 Ma, 79% ya tahlehelo ya mefuta) le qetellong ya Cretaceous (65 Ma, 70% ya tahlehelo ya mefuta).Bafuputsi ba bang ba mehleng ya kajeno ba bolela hore hona jwale re se re le mothating wa ho fela ha boima, e leng ka potlako e ngotsweng. Re thusitswe ke phekolo ya rona e hlokang tlhokomelo ya tikoloho, sena se bitswang ho fela ha ketsahalo ya Holocene e ka bolela hore ho fihlela halofo ya mefuta ya bophelo lefatsheng e tla shwa dilemong tse 100 tse latelang (ho ya ka rasaense e mong ya sa tsotelleheng).
Ho Hlakolwa!
Mabaka a ho fediswa ha tsona ka bongata a thata ho tsejwa. E le nngwe feela (ho qetela-Cretaceous, kapa KT Boundary) e tiisitswe ka ho hlakileng ho ketsahalo e amang. Tse ding di na le tshimoloho e fokolang, kaha ha ho na mekgwa e amanang le tshebetso e fumanehang ho fihlela jwale. Ntle le diphello, disosa tse hlophisitsweng di kenyeletsa: diphetoho tsa boemo ba lehodimo (tse kang dilemo tsa leqhwa), diketsahalo tse kgolo tsa seretse se chesang (tse chesang sepakapaka), di gamma-ray e ile ya phatloha (tse hlahisang dintho tse phelang ka hodima metsi) le di dikotlolo tsa tectonics (tse ka tlisang dikhonthinente hammoho mme kahoo di kopanya mefuta e meng e arohaneng ya bophelo, e leng ho etsa hore mefuta e mecha e hlahe ka tshohanyetso). Leha ho le jwalo, ho nkwa e le ntho e ke keng ya etsahala hore leha e le efe ya dipolelo tsena e be feela tlaleho ya diketsahalo tsohle tsa ho fediswa, mme ho na le mabaka a mangata a ka qetellang.Ho sa tsotellehe boemo leha e le bofe, dipatlisiso di bontshitse hore ho fediswa ha bongata ho etsahala ka hopotoloha, mohlomong hangata ka nako e le nngwe ho feta dilemo tse 30 ho isa ho tse 60 tse fetileng. Hape hoa lokela ho hlokomelwa hore hobane feela re se na bopaki bo bongata ba ketsahalo ya ho fediswa ka bongata pele ho Ma 500, ha ho bolele hore ha di nnile tsa etsahala.
Pele ho nako ya Cambrian, bophelo bo ne bo sa ntse bo ena le mekgwa e metle, e nang le mefuta e bonolo e kang dibaktheria, brachiopods le trilobites. Dikokwana-hloko tsena tse nyane ha di tlohele mesaletsa e mengata, mme kahoo palo ya tsona e thata ho e latela. Ho feta moo, majwe a ratanang le dilemong tse fetang dimilione tse 600 ha a sa tlwaeleha, kaha a atisa ho tsosoloswa tshebetsong ya tectonic. Sena se tlosa bopaki ba meedi ya moeding e ka nnang ya bontsha nako ya tsietsi ya lefatshe. Ho kgona ho bolela hore, haeba ho ne ho ena le mefuta e fapaneng ya bophelo lefatsheng ka nako ya phello ya Vredefort, di ka be di hlakotswe!Translated by Bongani Matabane