Dijeke tse ntle! - Dintho tse Entsweng ka Letsopa le Boitsebiso
Boitshwaro ba setso sa Afrika ka kakaretso bo ne bo le botswalle ebile bo na le mefuta e mengata. Ke ka lebaka leo metse ya pele ya Bantu e ileng ya siya mesaletsa e seng mekae eo re ka e fumanang kajeno. Sena se ka ba se ferekanyang ka ho fetisisa ho baepolli ba dintho tsa kgale le bo rahistori ba lekang ho kopanya diphatlalatso tsa rona tsa pele.
Empa ho na le ntho e le nngwe e bontshitseng hore e na le thuso haholo ho kgetholla le ho intsha ditlwaelo tse sa tshwaneng tsa Afrika - dintho tse entsweng ka letsopa. Le hoja bo hloma-u-hlomile, ba kang Barwa, ba ne ba se na thuso bakeng sa dipitsa le dijeke tse boima le tse fokolang, sebaka sa Bantu se tsitsitseng se ile sa etsa dijana tse ngata ho boloka metsi le dijo-thollo.
Ka lehlohonolo, dintho tse entsweng ka letsopa di atisa ho kgomarela, esita le ha di robehile kapa di lahletswe ditholeng tsa motse. Ho feta moo, setso se seng le se seng se ne se tlwaetse ho kenya dipitsa tsa tsona ka sejwe-kgetlo se ikgethileng, mekgwa le ditlhoro, tse kang di kgutlo-tharo, di chevron le mela e diagonal.
Lebitso Setsi
Ka hona, ka ho hlahloba mekgabiso e sa tshwaneng le dibopeho tsa dipitsa tse phelang, re na le mokgwa wa ho arola le ho arola merabe e sa tshwaneng. Hape re ka sebedisa bopaki ba dintho tse entsweng ka letsopa ho fumana hore na sebaka se seng le se seng sa batho se fihlile hakae.
Kahoo dipitsa di ipakile e le sesebediswa sa bohlokwa ho baepolli ba dintho tsa kgale. Ha e le hantle, kaha re se na tlaleho ya mabitso a bona a pele, meloko e mengata ya pele e se e tsebahala feela ka sebopeho le mokgabiso wa dijana tsa dintho tse entsweng ka letsopa.
Ho ena le ho makatsang, dikopano tsa thuto ya kgale ya dintho tsa kgale di bolela hore lebitso le fuwang ‘setso se seng le se seng sa sebopeho sa dintho tse entsweng ka letsopa hangata le tswa polasing kapa sebakeng seo mokgwa wa pele wa dintho tse entsweng ka letsopa. Sena se bitsoa Lebitso Setsi.
Ke ena le nako e telele ho hlalosa tsamaiso ena e le hore o utlwisise hore na ke hobaneng ha ba bangata ba sechaba sena sa pele sa Bantu ba thabile empa ho ena le ba reneketsweng hantle ba kang ba moetlo wa Happy Rest, ba ntseng ba utlwa eka ba tsamaisa sebaka sa phomolo.
Mefuta ya Boiphediso ya Mehla ya Pele ya Tshepe Metseng (200 AD - 900 AD)
Ho lebela batho ba Bantu ho ile ha fihla karolong e ka borwa ya Afrika ho pota 200 AD. Ba ile ba tlisa theknoloji e ncha, e kang tshebediso ya tshepe, mme sena se nkwa e le qalo ya Mehla ya Pele ya Tshepe Afrika Borwa. E nngwe ya metse ya Bantu e kgethollang pele ho dula motseng wa Limpopo-Shashe ke mokgwa o sa tlwaelehang wa thobalano wa ho phomola.
Moloko ona, hammoho le ba bang ba kang setso sa Gokomere, ho bonahala eka ba ne ba dula sebakeng sa pakeng tsa 350 le 450 AD. Ntho e nyane haholo e tsejwa ka agro-pastoralists tsa mehleng ya pele ya tshepe, ntle le hore di sebedise motswako wa ho jala dijalo, ho tsoma le ho lema mapolasing.
Jwale, ho tloha pakeng tsa 600 le 900 AD, ho bonahala eka dihwai tsohle di lahlile motse wa Shashe-Limpopo. Sena se ka nna sa eba hobane boemo ba lehodimo bo ile ba fetoha mme sebaka seo ha se sa tshwaneleha bakeng sa temo. Karolo ena e tsitsitseng ya naha e dula e tsitsitse pakeng tsa ho nona le komello, mme ho fetoha ha dipula ho ka bolaya sechaba.
Tshebetso ena e tshwanang ya dinako tse omeletseng le tse nang le metsi e ne e tla ba mokganni wa bohlokwa ditabeng tsa phekolo ya sebaka seo.
Ho Hlaolela Meetlo ya Merabe
Le hoja ho ne ho se ho hongata ho etsahalang sebakeng sa Mapungubwe nakong ena, ditlwaelo tse ngata tse sa tlwaelehang le tse sa tlwaelehang tsa merabe di ne di ntse di hola dikarolong tse ding tsa naha. Mohlala o mong o tsotehang ke batho ba makatsang ba entseng Lydenburg Heads e makatsang, e fumanehang Mpumalanga.
Masikisi ana a letsopa a tshwantshetsa difahleho tsa diphoofolo tse makatsang tsa halofo-motho, mme ho dumelwa hore di sebedisitswe ditshebeletsong tse halalelang le ditshebeletsong tsa tshimoloho. Di Lydenburg Heads di bontshwa Musiamong wa Afrika Borwa o Motse Kapa, le ditshwantsho tse hlakileng musiamong wa sebakeng seo sa Lydenburg.
Translated by Bongani Matabane