Tlholego ya pele ya Matswana
Go tsebiwa gannyane ka ga tlholego ya batho ba ba Sotho bao batho ba Matswana. Go ya ka setšo sa polelo, ba be ba le magareng ga batho bao ba bolelago Bantu bao ba tlilego go tšwa go ya bohlabela bja Afrika ye kgolo ya (Victoria le Tanganyika), gomme e be ba ya thokong ya borwa mo mengwagakgolong ye mentši. Setšo se re se ba be ba le gona mme ka morago e be ba phatlalala go mafelo a go fapafapana.
Go swana le Basotho, madulo a bona, le mafelo a bodulo a amilwe ke ntwa ya mathomong a 1800s ka nako ya go go buša ga Shaka. Go fapana le Basotho ba ile ba kgona go aroganya metse (mafelelong a tsebjago bjalo ka setšhaba ka gare ga bokoloniale yeo e ilego ya tšwela pele go Botswana le lehono) lebakeng la e tee, le gomme e be ba ya go dula go bodikela bja go oma bja naga, moo ba hweditšego batho ba MaSan ba dula gona go tšwa pastoralist encroachment go mafelong a bona a go tsoma.
Madulo a Matswana
Magareng ga batho ba mathomo ba go dula go bohlabela, mo dikarolong tše botse tša Botswana e be e le Kgalagadi. Fao badimo ba Rolong le Tlhaping ba ilego ba dula gona go bapa le godimo ya go fihlelela go noka ya Molopo gomme ba ile ba šutela go Borwa le Bodikela, ba tsenelela Kgalagadi le MaSan ka moo lefelong leo.
Bao ba bego ba gana kamantšho ba be ba gapeletšwa go ya go dula mo ekonoming ya Kalahari Desert moo bana ba bona hwetšagalago le lehono. Lefelo la mo tikologong ya Rustenburg, Zeerust le Lichtenburg mo Afrika Borwa mo profenseng ya Leboa-Bodikela go be go dula Hurutshe, Kwena leKgatla, bao madulo a bona le lehono a sa bontšha go ba gona ga Matswana. Taetšo ya go ba gona ga bona e maatla, eupša ga e bonale go ditoropong tša profense ya Gauteng.
Bohlatse bjoo, bo šišinya gore badimo ba bangwe ba Matswana a lehono ba be ba dula go Highveld go tšwa go bonyane ngwagakgolo wa 17. Go tloga fao go fihlela mathomong a ngwagakgolo wa 19 e bonwe ke dipolotiki le ditemana peakanyoleswa tša dihlopha tša go buša: maloko a mannyane a mmušo wa lapa la go buša gantši ba be ba sepela le balatedi ba bona go ya go hloma sehlopha se se mpsha, sehlopha sa gona se be se tsebja ka leina la moetapele o mofsa.
Go tšwa ka 1810, le ge go le bjalo, tshepelo e fokoditšwe ka dintlha tše pedi: tshenyo ye e di dirilwego ke batho bao ba bolelago le bahlasedi ba bangwe ntwa ya Skakan; Le kotsi ya tšea naga ge batho ba bašweu ba tla go lefelong, mathomo ba be ba nyaka naga le dikgomo gomme mafelong ba be ba nyaka mešomo ya diintasteri tša meepong ya taamane le ya gauta.
Bobedi bja dintlha di be di oma mmušo wa gae e di feleletša ka tliša taba e mpsha ya madulo sepolotiki go feta pele. Ka lebaka la bothata bja karoganyo ya dipolotiki go ile gwa ba boima ebile go sena polokego, mebušo yeo e bego e le gona e ile ya gola gomme ya tiišetšwa, gantši ka gare ga madulo ya metse, yeo lehono e bitšwago ditšhaba.
Translated by Lebogang Sewela