Motheo Thutaswika ya Cradle ya Batho

Go Bopa Leswika

©David Fleminger

Maswika a Cradle ya batho mo tikologong a ba a na le motheo wa Dolomitic, yoo o ilego wa hlomiwa mo mpeteng wa lewatle meetse le borutho; lewatle leo le akareditšego mo Witwatersrand Basin mengwaga ye 3 pilione ye e fetilego. Maswika a Dolomite a dirilwe ka kalasiamo ya khaponate (limestone) le di oksitšene tše mmalwa tša isotopes tšeo di šomišwago gabotse. Se se hlola karstic, yeo e lego kotsing ya go hlongwa ke lewa ka baka la kgogolego ya mmu mo phošong ya methaladi ka fase ga bokagodimo bja mmu.

Maswika a mo tikologong ya Sterkfontein le Krugersdorp a na le tšatšikgwedi la mengwaga ya dipilione tše 2.6 gomme maswika a mo Bohlabela, go ya go hartebeespoort, a na le tšatšikgwedi la mengwaga ya dibilione tše 2.2. Mafelelong, maswika aile a šutwa gomme maswika a Bodikela a Cradle ya Botho, go ya Krugersdorp a ile a kukwa mathomo, a oketša kgogolego ya mobu le go hlola dithaba tša go phuthulla mo karolong ye ya Cradle ya Botho.

Ga re Tsena go sa Sethekniki

Ge o nyaka go tsena go tša sethekniki, ke mang a sa nyakego, peeletšo ya fossil-bearing e hwetša mo sehlopheng sa Chuniespoort, sa karolo ya sehlopha ya malmani, Sehlopha se se golo sa Transvaal sa matlapa/maswika, gomme di hlomilwe ka mengwaga ye 2.5 pilion e fetilego. Karolo ya sehlopha sa Malmani e arotšwego ka diyuniti tše 5: Oaktree, Monte Christo, Lyttleton, Eccles le Frisco Formation. Selete se na le gape mehlala ya koporo, le tšeo di a rafša ke setšhaba sa prehistoric le badudi ba pele ka moo lefelong leo.

Go Epa le Dithekniki tša Phetleko ya Dipeu

©David Fleminger

Ka fao, ge archaeologist goba palaeontologist e šupile go ba gona ga leswika la fossil-bearing, ba lentšha bjang? Gabotse, go epa ke tshepedišo ye boleta, ye tšeago nako, ebile e nyaka mengwaga ya tlhahlo le bopelotelele. Ke tshepedišo hlakahlakanego kudu gore e hlalošwa ka ditemana tše mmalwa ka bophara. Ka fao…

Mohlamongwe ntlha ye bohlokwa ya go epa ke taba, e bitšwa gape “provenience”. Gabotse, se se ra gore o nyaka go rekoto ka moo go kgonegago ka ga maemo ao fosili e hweditšwego: E hweditšwe kae? Ka moo e bego e dutšego ka gona? E be e le pele ga eng? Ke eng seo se be se le godimo ga yona? Ke eng seo e be e le ka fase ga yona? Tshedimošo ye ka moka e ka go fa tshedimošo ya tlaleletšo le dikgetho ka ga fosili, tikologo ya yona, le ka ba mokgwa wa bophelo wo o ka bago boima ge o ka no e topa wa bea ka gare ga lepokisi.

Selo ke gore go epa ke tshepedišo ye e senyago, ge o šetše o tlošitše breccia goba fosili, o ka se kgone go bea humpty mmogo gape. Bjale, o swanetše go beakanya go epa ka tlhokomelo le go gatiša tshedimošo gantši ntši ka moo go kgonegago ka fossils provenience pele o e tloša le go e bea ka gare ga lefelo la poloko. Se se akaretša go tšea diswantšho le go swara tšhemo, se se a nyakega ka molao wa Afrika Borwa. O se ke wa tloša dilo tše ntši go feta ka fao o swanetšego, gomme ke mokgwa wo botse go tlogela ‘karolo ya bohlatse’ gore banyakišiši ba ka tšwela pele go epa ka moso.

Go Kopanya - Grid - Goba Aowa

©David Fleminger

Mo nakong ye e fetilego, archaeologists ba be ba šomiša tsepedišo ya grid/kopanya go tšea sephetho sa fossil provenience. Ye ke tshepedišo ye e lego gore, o ntšha molokoloko wa malenti goba megala ye e lego mo lefelong go bopa kgokaganyo ya ka mehla ya sekwere, ye bitšwago spits. Archaeologists e tla epa grid ye nngwe ka di karolo tša, sentimetara ya 100 ka botebo bja mmu, beakanya ka didirišwa, ntšha fossils ka moka o e beye ka gare ga mokotla wa gwadiwa ka grid le boteba. Ye e be e tshepedišo yeo e bege dirišwa mo Sterkfontein go bontši bja ngwagakgolo wo o fetilego, goome motato wa kgale o ile wa fegwa godimo ga diggings. Bothata ka mokgwa wo ke gore dilo moka di swerwe mmogo gomme dintlha tša provenience di bonale/tsebje.

Le theknolotši ye mpsha yeo e lego gona ho archaeologists tša matšatšing a lehono, tshepedišo ya grid e ka pela. Bjale, go šomišwa ditlhamo tše di bitšwago Total Station (Go swana le kopanyo ya theodolite le GPS) archaeologists ba kgona go ngwala atrese le lefelo le botelele bja selo se sengwe le se sengwe se ba se hwetšago. E na le poelo ya provenience ya 3D yeo e swanetšego go ngwalwa go boitsebišo bja ID e be e bewa ka gare ga mokotlana wa polastiki le fosili.

Tshepedišo ya go Gola

Go na le mekgwa ye mebedi ya go epa ye megolo ya go fapana: mokgwa wo rapamego le godimothwii. Bjalo ka molao, dilo tše di hweditšwe ka gare ga maemo ao a swanago di hlaga ka nook ye tee, mola dilo tše di hweditšwego godimothwii di laetša bogolo (godimo ke bonnyane, botebo ke go feta). Ka fao, kgetho ya gore o epa ka go putla goba fase e theilwe godimo go seo o lekago go se hwetša.
Ge o nyaka seswantšho ka kakaretšo ka sebakanyana se itšego o swanetše go epa ka go kgabaganya; Ge o nyaka go tseba mehuta wa histori ya lefelo, o swanetše go epa fase. Go bolela nnete, dilo ga di bonolo ka mokgwa wo, dilo tše di na le go ba boima, kudukudu mawa a phuhlama le go tšhitiša. Ka fao tshekatsheko ya stratigraphy ye itšego ya lefelo ka tlwaelo e nyakega pele ga ge o ka laetša motswaoswere kamano magareng ga dilo.

O hwetša gape mehuta ye mebedi ya maemo a go epa: ao a lego mo mmu wo boleta le ao a lego that, dipeeletšo ya calcified ka m, tša go swana le lewa la breccia. Ka mmu wo boleta, ditlabelo tše bohlokwa ke trowel ya baagi le diporaše tše kgethilwego ya le dental picks - ka moka ke theknolotši ya godimo kudu. Trowel e šomišwa go phušolla mmu. Ntlhana e šomišwa go bontšha fosili gomme poroše e šomišwa go poroša ya santa.
Ela e kaone go, mmu tikologong ya fosili ka tlwaelo o a kgoboketšwa le go sefiwa ka gare ga molokoloko wa wire-mesh sieves go tloša ya metheo ya dikarolo tš fosill tšeo di hwedišego le tše di swayilego gore di kgone go šomišwa ka moragonyana ka go ditshekotsheko ka gare ga laporatori.

Go Epa

Ge o šoma ka breccia, ka tlwaelo o ka se kgone go tloša fosili mo leswikeng le ge o le mo lefelong. Eupša, o swanetše go fokotša thibelo fossil-bearing ya breccia gomme e ba di iša go laporatori. Go dira se, o šomiša sedirišwa sa letsogo go dira mašoba a mmalwa mo tikolong ya block/poloko. Go tloga fao, o lokela dikarolo tše pedi ka gare ga lešoba le go otlela ka tlhokomelo ka gare ga tšona go karoganyo leswika go tšwa go leboto go fase. Dintlha di swaya mo polokong gore go golaganya go ka bewa ka moragonyana.

Ge o boela morago go laporatori, o ka tloša fosili gabotse go tšwa go wa setlogo sa leswika matrix, ka sedirišwa (go swana le sedirišwa engraver) goba ka šomišo ya hlokomela ya esiti ya baths yeo e tla phatlalatša mola o boloka fosili. Bobedi bja ditsela tše di nyaka mengwaga ya tlwaelo le bopelo telele.

Go ya ka megwaga ya fossils, go na le mehuta ye mebedi ya mekgwa: relative dating and absolute or chronometric dating. Mohuta wa mathomo ke moo o lekago go šoma ge e le gore selo ke se se nnyane go goba ke se segolo go feta dilo tše di nngwe tše di hweditšwago mo lefelong leo, gomme ka tlwaelo di dirwa ka go šoma mengwaga ya peeletšo mmu yeofossil e hweditšwego ka go sekaseka ditlabakelo tša dingwe (kudukudu dimela le diphoofolo) tše di hwetšwago go llaga la go swana le go bapetša mafelo a mangwe. Pele ga ge 1960, bontši bja dating tše di dirilwe ka tsela ye. Chronometric dating yona e ngakišiša mengwaga ya fossil ka go hwetša gore ‘ke mengwageng e mekae ya pele ha lehono’. Se se dirwa ka palo ya dithekniki tša go raraganywa tšeo gantši di akaretša go akanya ga bokaakang bja dikhemikhale tše di itšego (go swana le khabone) yeo e lego gona ka fosili, gomme go tloga fao e bapetša go kelo ya go bola ya khemikhale.

Mekgwa ye ya radiometric e ka ela potassium-argon (K-Ar), khabone (fela ge tebo e le ka fase ga mengwaga ye 50 000), le dilo tše dingwe tša radiolotši. Go na le mokgwa wo bitšwago palaeo-magnetism wa go tshekatsheko bong ka gare ga dikarolwana tša fosili go ela gore magnetic field ya lefase e šuthile ga kae (selo seo e se dirago morago ga mengwaga ya dikete tše mmalwa, go bonala bjalo), eupša se se boima go kwešiša ka botlalo.

Translated by Lebogang Sewela