Nyetše dipolotiki
Albertina Sisulu o be a sa amega le dipolotiking go fihla ge a kopana le Walter ka 1941.
Le gona, o be a tsenela dikopano go thekgo yena fela. Ge ba nyetše, Mopresidente wa pele Nelson Mandela o mmoditše a re; “Albertina, o nyetše monna yo o nyetšego: Walter o nyetše dipolotiki pele a kopana le wena".
Ka morago ga ba nyalane o ile a amega kudu le dipolotiki. O ile a ba o mongwe wa leloko la African National Congress (ANC) Women’s League gomme e be a tšea karolo mo Lengwalo la Tokologo ya semmušo sa ngwaga.
Ka 1954 o ile a ba leloko la Khuduthamaga ya mokgatlo wa basadi ba Afrika Borwa (FEDSAW), o ile a ba Mopresidente wa Thransefala ka 1963 e be mafelelong a ba Mopresidente wa yona wa naga. Legae la Sisulu le bile lefelo le bohlokwa la kopano leo le bopilego ANC.
Mengwaga ya mathata
1952 tlišitše Defiance Campaign, tirišano le maitekelo a ANC, Afrika Borwa Indian Congress le Mokgatlo wa Bokomonise bja Afrika Borwa. Mmušo wa Kgethologanyo o ile wa fetola kgatelelo ye ka monagano ya communism Act, yo o ilego wa golega batho ba 20 le monna wa Albertina, Walter.
Mo mengwageng ye mehlano ye e tlago Walter o ile a golegwa ka dinako tše ntši gomme Albertina o ile a šala a tlaišega ka ge a be a tshwenya ka maphodisa ka lebaka la amano ya gagwe ANC Women’s League le FEDSAW. O rile ka nako ya kgolego ya Walter:
“Mengwaga ye ka moka ga se ka ka ba le bophelo bja boiketlo. Ka lebaka la gore go tšwa ka 1958 ge ke be ke le kgolegong, e be e le mathomo a bophelo bja ka bja go tsena le go tšwa kgolegong. Ka Fifty-eight ke be ke le kgolegong, ka sixty-three ke be ke le ka kgolegong le morwa wa ka wa mathomo yo a nago mengwaga ye lesomepedi šupa.
Re ile ra golegwa ka lebaka la kgatelelo ya communism Act, ye e be e ra gore matšatši a 90 ka ntle le tsheko.
Bjale re ile ra ya kgolegong, gomme ge re fetša matšatši a 90 re ile ra lokollwa, ka morago ga fao o be a tlaišwa gape ke maphodisa. Ka fao ka bona go le kaone gore a sepele mo nageng ye. Bjale a tshela naga ka mengwaga ye 63. Ka 64, ka morago ga kahlolo ya kotlo ya Walter ya go ya kgolegong bophelo ka moka, ke be ke ileditšwe mengwaga ye mehlano.
Kiletšo ya taelo e be e ra gore ke be sa kgone go ya dikopanong, ke be sa kgone go ya kgauswi le disenthara tša thuto, ke be ke sa kgone go ya kgauswi le kgoro ya tsheko. Eupša ka morago ga mengwaga ye mehlano ke ile ka fiwa golega ya ka ntlong mengwaga ye lesome. Seo se be se le boima go fetiša. Bjale ke nnoši le monna o kua kgolegong.”
Go Lwantšha Melao Ye Sa Lokago
Le ge e le gore Albertina o be a amega le dipolotiki ka lebaka la monna wa gagwe, o ile a a tšwela pele go mošomela tokologo ya Afrika Borwa le ge a be a le ka kgolegong. Ka 1953 mmušo o ile wa phethagatšwa Molao wa Thuto ya Bantu. Se se be se šupa tlaišego ya thuto go bana ba baso ba Afrika Borwa. Albertina Sisulu le ba bangwe ba maloko a ANC Women’s League le FEDSAW ba be a sa thabiša ka se se.
Ba ile ba rulagantša twantšho ya boipelaetšo go ya Union Buildings kgahlanong le molao ye. Ka go gana Thuto ya kgethollo, ba ile gape ba ile ba tloša bana ba bona dikolong tša mmušo gomme ba bula magae a bona bjalo ka setheo sa boikgetheo sa sekolo moo ba be holofela go fa bana ba bona thuto ya maleba.
Teko ya bona ga se ya atlega. Ka 1976 baithuti bao ba bego ba rutiwa ka thuto ya Bantu ba ile ba thoma dikgaruru. Tiragalo ye e ile ya hlohleletša baswa ba diketekete go hlama Umkhonto we Sizwe (karolo ya sesole ya ANC) gomme Albertina a ba beakantša go ba karolo ya dikempe tša ka dinageng tša kgauswi.
Ka 9 Agostose 1956 Albertina Sisulu o ile a ba leloko la basadi ba ba20 000 bao ba lwelago tokologo bjalo ka Helen Joseph le sophia williams-de Bruyn ka Matšhe go ya Union Buildings mo Tshwane ka go lwantšha melao ya dipasa.
O be a le mooki ka nako ye gomme molao o be o bolela gore ge a ka be a ahlolelwa ke kgorotsheko o tla tlošwa mošwa go booki. Se ga se sa mo šitiša, le ge e le gore o be a le mofepi wa lapa gomme go lahlegelwa ke mošomo go be gore a ka se kgone go thekga lapa la gagwe.
Yena le balwantšhi ba bangwe ba ba 2 000 ba ile ba golegwa ka letšatši leo gomme ba tšea dibeke tše tharo ka kgolegong pele ba hwetšwa gore ga ba na molato gomme ba lokollwa.
Nelson Mandela o be a le moemedi wa bona. Albertina ga se a tlošwa mošomong gomme o ile a tšwela pele go hlokomela lapa la gagwe. Lehono, 9 Agostose e ketekwa bjalo ka Letšatši la basadi mo Afrika Borwa.
Go tlaišwa ke maphodisa
Albertina o golegilwe gape ka 1963 ge balaodi ba Afrika Borwa ba ile ba palelwa ke go hwetša monna wa gagwe, Walter ka morago ga ge a ile fase ka morago ga go lokollwa ka peila ya kahlolo ye emišitšego ya mengwaga ye tselela ya kgolego.
Se se dirile gore a be mosadi wa mathomo wa go ba le ka tlase ga Molao wa kakaretšo. Pele o be a le ka gare ga bokgoba dikgwedi tše pedi, go tloga fao o ile a swarwa ka fase ga ntlo e bile a ileditšwe.
Walter o ile a golegwa ge Albertina a sale seleng ya sephiri gomme a hwetšwa kahlolo ya bophelo ka go beakanya tshenyo gomme a romelwa go Robben Island Ka morago ga gore naga e tlaiše Albertina kudu le ditiro tša dipolotiki tša gagwe di direle gore a tsene e bile a tšwe ka kgolegong le go hwetšwa dikiletša tša ditaelo tše ntši.
Dikiletša tša ditaelo di be di šupa gore o ka se kgone go tsenela dikopano goba go tloga mo selete.
Albertina o hlaloša gore go bjang go tlaiša ke maphodisa: “Maphodisa a tla kokota ka di iri tša go makatša, ka iri ye nngwe. Ka dinako tše dingwe re be re sa tseba gore ke ka lebaka la eng ba be ba le gona. Ba tla no re botša gore e be e le nako fela ya go hlola, gore ba tle ba kgone gore tlaiša. O a tseba, ge ba kokota, ba kokota mo lebating le mafasetereng.
Ge o bula lebati, ngwako o kgobokaneditšwe ke maphodisa, ba gapeletša gore o bule. Ye ke tlaišo.” Baba ba Sisulu ba be sa tlogelwe mo ditirong tša sepolotiki. Nkuli, ngwana wa mafelelo, o ile swarwa mo Hlaselong ya Soweto ta baithut gomme o ile a golegwa e be a bethwa ke maphodisa. Lindiwe, morwedi wo mogolo, o ile a išwa kgolegong e be a swarellwa fao kgolegong ya mo John vorster Square go ba amegago le Black Consciousness Movement (BCM).
Morwa wa bona, Zwelakhe, o ile a bewa ka fase ga taelo yeo e ilego ya senya mošomo wa gagawe bjalo ka bagaši wa ditaba. Se se tsa fa Albertina mošifa gomme a ba le letswalo le le kgolo ge a gapeletšwa go lebelele sotlego ya bana ba gagwe.
Go Hlama Gape Diepolotiki Tša Lefase
Ka 1981 kiletšo ya Albertina e ile ya tlošwa gomme ya se bušeditšwe. O be a iletšwa mengwaga ye 18, e be e le mengwaga ye mentši go fetiša batho ka moka mo Afrika Borwa ka nako yeo. Ka ge kiletšo e tlošitšwe, o ile a tšwela pele ka mošomo wa gagwe le FEDSAW bjalo ka Mopreseodente-mmogo wa United Democratic Front (UDF). Eupša, ka 1983 o ile a golegwa gape go tšwetša pele ANC kua polokong ya mogwera, a phela dikgwedi tše šupa mo bokgoba bja pele ga a sekišwa.
O hweditše kotlo ya mengwaga ye nne, eupša o ile a lokollwa ka boipelaetšo. Mengwaga ye mebedi ye latelago o ile a golegwa gape gomme ba latofatšwa ka go senyetša mmušo. Ka nako ye o ile a lokollwa gwa latela ditšhupetšo tše kgolo tša maikutlo a boditšhabatšhaba kgahlanong le kgethologanyo. Ka 1989 monna wa gagwe, Walter o ile a lokollwa kgolegong.
Ona ngwaga wo, ANC e ile ya lokolwa gomme Albertina le Walter ba šomile ka maatla go beakanya maphelo a bona mo sepolotiking. Walter o kgethilwe go ba motlatša Moperesidente wa ANC gomme Albertina a kgethiwa bjalo ka motlatša Moperesidente wa ANC Women’s League. O ile a tšwa go fihlelela dipresidente tša pele tša US, George W Bush le Jimmy Carter le Tonakgolo ya UK, Margaret Thatcher, a tlhaloša maemo a lebanego Maafrika Borwa le go ba hlohleletša go hlokomela dikiletšo kgahlanong le kgethologanyo.
Translated by Lebogang Sewela
Albertina Sisulu, o be a bitšwa mme wa setšhaba goba Ma Sisulu, o tsebega ka go kgahlanong le lesolo la Afrika Borwa le mosadi wa lesolo, ...