Histori ya Tlhago ya Cradle ya Batho

Teori ya Tlhagelelo

©David Fleminger
Kganetšo ya Kakaretšo: teori ya tlhagelelo ga e a amogelwe ke mang le mang. Ka ntle le mengwaga ye fetago 100 ya dinyakišišo tša saense le lefelo la polo la go tlala ka fossils, go na le batho ba bantši bao ba nago le bothata go boelantšha tlhagelelo le ditumelo tša sedumedi. Go bolela nnete, thulano magareng ga tlhagelelo le tlholo e maatla le lehono go swana le ge Charles Darwin a ile a tshoša lefase ka puku ya mathomo ye bitšwago ‘On the origin of species’.
Ge e le gore o belaela go ba gona ga sehlopha sa anti-evolutionary brigade,dira dinyakišišo ka tlholo mme o tla hwetša hlabollo ya tshedimošo yeo e ikgafilego go ganetša, go bontšha le ka dipelaelo tša tlhagelelo. Le ge go le bjalo, ga se se nako goba go lefelo go tsena go ngangišano ye e itšego le kgopolo tša gore dikolo tše pedi ga se tša mmušo.

Ka ntle ga Afrika

©David Fleminger
Go akanywa gore go feta 35% ya hominid fossils ya planeta e hwetšago di epilwe ka gare goba mo tikologong ya Cradle ya batho - gabjale palomoka ya dikilometara tše 1000 tša specimens go tšwa go mafelo a 11 a go fapana. Godimo ga moo, fossils tše ka tlwaelo di ka maemo a pabalelo, re leboga gore di bolokilwego mo mawa a omilego, a leffi, gomme e kgontšhitše batsebi bja mmalwa le anatomists go nyakišiša ka gare go dilo tše fetilego. Go na le tše dingwe!
Ka lebaka la gore Cradle ya Batho le yona e na le diketekete tša fossils tše di na lego bohlatse bja dimela le diphedi tša tlhago tša kgalekgale. Go epa ga ka gare ga mawa a go fapana a Cradle ya Batho go tšweleditše bohlatse bja go feta dibopego tše makatšago le mehutahuta tšeo di kilego tša abelano ya naga le bagologolo bja boleta: Go na le diamuši, dikokoni, porcupines, buck, ditšhwene, dikgabo, dinare tše koto ka manaka a metara wa 3 ka botelele, dikatse tša meno a bogale, selo se bitšwago katse ya meno a bogale Dinofelis, mpsha ya wolf ye makatšago ya Gladysvale, pere ya menwana wa maoto a mararo, thutlwa ya molala wo kopana, dassies tše koto, diphiri tše koto le warthogs tše koto (tšeo di ka elwa dikilogramo tše 120).
Bohlokwa bja Cradle bohumi bja Batho fosili bohumi, le ge go le bjale, e na le kabelo ye bohlokwa ye e sa belaelwego, gomme bohlatse bjo boima bjo bo adima boima go teori ya ka ntle ga Afrika, yeo e bolelago gore batho ba sebjale ba tlhaga mo Borwa bja Afrika pele ba ya Leboa le loaola lefase. Teori ye e tiišwa ke mehlala ye mmalwa ya dithulusi tša leswika tšeo di hwetšwago ka moo lefelong leo, gomme e netefatšwa ke dinyakišišo tša ditšini tše fapanago ka gare ga batho ba bjale.

Go Utollwa go Fetiša

©David Fleminger
Ka maswabi, go tšwa go kgopolo ya genealogical, go sa le boima go tseba gabotse gore ke bomang ba tšwetšego bomang, gomme go swanetše go amogelwa gore tlhagelelo ya batho ga mahlale ye nepagetšego. Ka nnete, kwešišo ya hominid e theilwe godimo ga fossils le tše mpsha di utšwela pele go re gapeletša go nagana gape ka ga mehlare ya rena ya malapa.
Eupša se se tlaleletša go maikutlo a lethabo le legolo mo lefapheng le le golang la palaeoanthropology, le ka morago ga mengwaga ye 80 go ya go se kgaotše mo Cradle ya Batho, go sa na le tše ntši tše ka utulwago. Lehono, lefelo la Cradle le tšwela pele go hlohleletša ditsebi go tšwa lefaseng ka moka bao ba fišegela go oketša maina a bona go lenaneo la boramahlale bao ba na lego seab mo lefapheng. Ke mang yo a tla naganago gore go ithua tše fetilego go tla ba le tšwelopele?
‘Relay-race’ ya kgale sebopiwa sa tlhagelelo ya motho fao mehuta e be e feta gabotse go baton go bogolo bjo bongwe e bontšhitšwe go se nepe. Se ke dihlong ka lebaka la gore se be se le bonolo, go swana le tshwantšho ya ape morphing go botho ya sebjalebjale: Apes di bile Australopithecus, yeo e bilego ba Homo habilis, yeo e bile Homo erectus, e be e Homo sapiens.
Fossils tše hweditšwego mo Cradle ya Batho le Afrika ya bohlabela di bontšhitše gore go be go na le mehuta ye mmalwa ya go fapana ya hominids tše di be di dula mo lefelong la go swana ka nako e tee. Ke eng seo se hlotšego gore mehuta ye mengwe e phologa mola ye mengwe e hwile? Go boima go ba le bonnete. Mohlamongwe mohuta wo mo tee o hweditše peakanyo ya maleba. Mohlomongwe ye nngwe ya diphedi e hlabologile didirišwa tše kaone go e thuša go kgotlelela. Mohlomongwe ye nngwe ya diphedi e swere polelo ka pela go feta tše dingwe. Mohlomongwe mehuta e nyetše ka bo yona (mohlomongwe go swabiša batswadi ba bona). Goba mohlomongwe sephedi se senngwe se bolaile tše dingwe (ke kgonagalo ye nnyane ka go lebelela dilo tše fetilego). Dipotšišo tše ka moka di a ahlaahlwa ke setšhaba sa Palaeo, gomme go na le palo ya ditsebi tše kgethegilego tša dikgatišo tša tshekatsheko ka botlalo.

Translated by Lebogang Sewela