Dintwa Tša Sharpeville
Anti-pass protests ba be ba le gona gare ga tlhakatlhakano ya ngwaga wa 1960. Melao ya kgethologanyo e be e oketšega kudu gare ga palamente ya batho ba ba šweu gomme ANC e be e palelwa ke go e lwantšha. Ga ya kgona go tšwelela pele.. Pan-Africanist Congress (PAC) e ile ya thoma bjalo ka mokgatlo wa go lwantšha, e ila ya thoma go lwantšha ka go botša batho ba ba ntsho gore ba tlogele dipasa tša bona ka gae gomme ba ye diteišeneng tša maphodisa go ya go iswariša.
Lesolo le ile la hlomiwa ka ngwaga wa 1960, 21 March. Gomme ditlamorago tšona ke histori: karabo ya go tlwaelega e be e se gabotse, e fela mo motseng wa Sharpeville, kgaušwi le Vereeniging, fao batho ba ba ntši ba ilego ba kgobokana, maphodisa a ile ba thoma mollo gomme ba bolaya batho ba masome tshela seswai 68.
Se se ile sa dira gore ANC E befelwe, gomme ba botša mohlakano o mongwe wa manganga, bele e latelago. Ge borabele bjo bo thoma go tlala nageng ka bontši, mmušo o ile wa iletša ANC le PAC, go ile gwa bolela State of Emergency gomme batho ba ba ntši ba ile ba awara ka ntle le poledišano.
All-in African National Action Council
Ditiragalo tše, di ile tša fa Mandela maatla. Ka ge Tambo a be a ya kgolegong moše wa mawatleng, Mandela o ile a ba moetapele. O ile a gola mo boemong bja gagwe gomme a ba motšweletši o mogolo wa go tšweletša ngwaga o tlago. O ile a thoma go lwa gore Afrikaner Nationalists ba phethagatše toro ya bona ya go buša repabliki ya (Boer) eo e be e tlošitšwe ke ntwa ya Afrika Borwa, ka ngwaga kgolo wa 20. Mandela o ile a hloma (All-in African National Action Council) ya go swana le ANC e iletšego.
O ile gapeletša batho ba ba ntsho ba bantši gore ba be gona gare ga hlaselo ya Monday 29 May 1961. Go be go se mo molaong gore batho ba ba ntsho ba thome hlaselo. Letsšatši la gona le be le bitšwa, letšatši la go dula gae. Tšweletšo ya hlaselo ya lenganga di diragetše kua Pietermaritzburg ka kgwedi ya March.
E be e le kopano eo e tekanyetšo: go be go na le baboledi le di takatso tšeo di tla amogelago ke kgetho ya godimo. Go ile gwa ba le lethabo le le golo ge ba tsebiša Mandela gore ke mmoledi. Leina la gagwe le be le tsebiwa, le ge a sego a bonagala dikopanong tše ntši mo nageng. Ba ile ba mo iletša gomme o be a palelwa ke go ya dikopanong.
Se se ra gore o be a sa kgone go ba gare ga batho ba go feta ba babedi ka nako e tee: gomme o ile a išiwa gore a dule kua Johannesburg (O be a dumeletšwe go ya Tshwane fela ge a ya go hlahlobiwa) le ge Mandela a be a na le ditekano tše, o be šoma kudu mo ANC.
Baetapela bao ba bego ba iletšwe, ba šoma sephiring
Ge mmušo o thoma di iletša ka ngwaga wa 1950s, ANC e ile ya tšea sephetho sa go thoma pholisi ya 'We stand by our leaders', gomme balatedi bao ba tlošitšwego ba be ba kgona go šoma sephiring. Lebaka le be le kgahliša, e fela se se be sa ra gore balatedi ba be ba gola, gomme ba be ba sa dumelelwa go dira dikgetho tše lokologilego, mafelelong ganyenyane-ganyenyane ba se gole botse ka lebaka la gore ba be sa kgone go kopana le batho.
Tše kaonekaone le tše mpe di bonagala kudu kua Pietermaritzburg. Leina la Mandela le be le tsebiwa e fela, e sego mong wa leina. Kiletšo ya gaggwe ya mafelelo e be e fedile pele a tla mo polatefomong: ge leina la gagwe le tsebišwa bjalo ka mmoledi batho ba be ba mo amogela ka go opa diatla, e fela, e be e le moeng.
Morago ga mengwa go be go bolelwa gore Mandela o tlogetše batho ka dipelo tše botse kopanong yela. E fela go be go se bjalo. O ile a fa polela fela e be a tšwa ka lebelo, ka lebati la morago pele maphodisa a ka mo holong ba tseba gore o gona. Kopano e ila ya tšwela pele ka go bolela ka dintwa tša kganetšo.
Dipolelo tše di sa beakanyago
Mandela ga nke a šomiša semelo sa gagwe ge a fa polelo goba molaetša. E fela bokgoni le maatla a gagwe go fihlela batho e hlaga ge a bolela a sa šomiši digopodišo. Dikafoko tša gagwe di na le go kwala di beakantšwe goba di kwala o ka re motho yo a bego a dira dipolelo tše ntši, e bile o na le go boeletša dikgopolo gantši.
E fela bokgoni bja gagwe bo a bonagala. Batho ba kilego ba mo kwa a bolela, ba a setseba se, bjalo ka tiragalo yeo e ilego ya diraga kua Britain ka ngwaga wa 1990s, fao Mandela a ilego a ya go eta bjalo ka Mopresidente wo mofša wa Afrika Borwa; gomme e be a bolela le setšhaba se se golo mo tšhemong ya legae la post-apartheid High Commissioner, Mendi Msimang.
Gare ga setšhaba go be na le bafaladi, batho b aba šweu, gape go be go na le batho ba Afrika Borwa bao ba be ba na le bafaladi go fetiša mengwaga e mentši.
Mandela o boletše le bona ka taba ya go boa gae, bat le ba kgone go aga Afrika Borwa e mpša. Mantšu le dikgopolo tša gagwe di be tšwa peleong, o be a bolela ka mokgwa wa go tshegiša. Ke be ke lebeletše di phetego tša batho bao bego ba le kgaušwi le nna: o be a bas were mo seatleng sa gagwe.
O boletše metsotso ye masomenne, e bile ke be ke se na pelaelo gore mafelelong ge a ka re sefofane se eme kua boemafofane bja Heathrow go ba bušetša morago, go tlo ba setšhaba se se golo se kitimele go namela.
Translated by Lebogang Sewela
Magareng ga tše ntšhi, dikanegelo tša botse ka ga Mandela, ye e tee ya ka ya mmamoratwa ke bego e bolelwa go nna ke Jules Browde, ramolao...
Ba lapa la ka ba bile le maitemogelo a botho bja motho ka bo yena bja Mandela. Ka Pherekgong 1986, morwa ka Gideon, o be a keteka bar mitzva...