Boitsebišo Bja Dintšhu

©Karl Svendsen

Dintšhu le dinonyana tše dingwe di hlwa di gakantšhwa ka phošo gore di bolaile diruiwa tše nnyane, ka lebaka la gore di tla tšwela pele go ja diphoofolo tša go hwa, go fapana le caracal goba phukubje tšeo di iphihlago ge di ekwa batho ba tla. Le ge go le bjalo, dintšu ke diphoofolo tša scavengers, ka fao gantši di ja diphoofolo tša go hwa. Nakong ya sehla sa pelego, di ka emela nkutshadi gore e fetše go belege gore tsongwa ka morago ka pelego.
Verreaux (Aquila verreauxii) goba dintšhu tše ntsho gantši di hwetšwa go bapela le dithaba le maswi a bokagodimo mo moka ka Afrika. Dinonyana tše ntšho tše di na le maoto a serolwane, nko e bogale hooked le V ye šweu ka morago. Dinonyana tše kgolo di na le botelele ba go lekana 78 cm go ya go 90 cm, le lefego la go lekana 181 go 218 cm. Di agile digola tša tšona godimo ga legaga ka para e tee ka go šomiša segola sa go swana mengwaga ye mentši.
Dintšhu tše bogale (Polemaetus bellicosus) ke mehuta ye megolo ya dintšhu mo Afrika, kudu di hwetšwa mo nageng ya go bulegwa le bushveld. Digola tša tšona di dirilwe ka dibopego tša dikgati ka tlase ga mošaša wa mehlare ye telele.
Dinonyana tše kgolo di na le ditho tša ka tlase tša mmala wo motsothwa le boya bjo kopana bjo bontso. Ditho tša ka tlase di na le mmala wo mošweu le marothontho a mantsho ao a fihlago go maotong a mafofa. Molaokakanywa o kobegile ebile o na le mmala wo mose, mola menwana ya maoto e na le mmala wo montsho mola manala a tala a go ba le bosetlha le dikgopama tše kgolo. Dinonyana tše kgolo di na le bagolo ba go lekana 78 go 96 cm le mafego a magareng ga 188 go 260 cm.
Leswika la dassies (hyrax) le na le 90% ya dijo tša ntšhu ya Verreaux, karolo ya dijo, mola mmutla, leswika la dassies, leguaan le dinonyana di na le kabo ye kgolo mo dijong tša dintšhu tše bogale.

Go Bolaya le Mokgwa wa Phepo

©Nigel Dennis

Dintšhu tše bogale le dintšhu tša Verreaux ga nke di hlasela diruiwa tše nnyane. Ge tshenyo e hlaga tlwaelo e hlolwa ke diphoofolo tše senyago tšeo di sa tsebege go tsoma gomme ka tlaleletšo ya go nyaka dijo.
Ka dinako tše dingwe ge tatlhegelo ya diruiwa e hlaga, diphoofolo tše di hlaselwago ke tša nnyane tše di sa kale go feta 5 kg. Ka tlwaelo, ditsongwa dikgogo goba dikwana le bana bao ba na lego matšatši a mmalwa fela. Balemi bja dikgomo ga ba swanela go tšhoša ke dintšhu ka ge namane ye se no belegwa ke e kgolo kudu gore e ka lwantšha goba go hlasela ke ntšhu e kgolo.
Dintšhu di bolaya ka manala a tšona, ka go hlasela hlogo goba gantši pšatla molala goba ka morago ga setsongwa. Dintho tše di sa tlwaelegago, tša go buleha mo letlalong goba legata, tše kgobokaneditšwe ke kgobalo ka fase ga letlalo, ke dika tše laetšago gore ntšhu ke yona e bolailego phoofolo.
Elelwa gore dika tša go ja phoofolo ga se taetšo ya gore phoofolo e bolailwe ke dinonyana tša setsongwa.
Ka phepo, dintšhu di tla ntšha bontši bja boya goba (wulu). Ka tlwaelo di ja ka morago ga maoto go ya hlogong. Di tla ja maswafo, le pelo le ditho tše dingwe gomme ka nako yengwe di goga mateng go lesona leo le dirilwego. Ka dinko tša tšona, di tla ntšha dinama gabotse mo marapong, di tlogela cascass e hlwekile. Ga nke di senya leboto la mpa.

Taolo

Dintšhu le dinonyana tša ditsongwa ke mehuta ya diphedi tše di šireleditšwego, ka fao ga di a swanelwa go bolawa ka tlase ga mabaka afe goba afe. Ge go ka ba le bohlatse gore ntšhu ke yona ye bolailego diruwa, balemi ba swanetše go ikopanya le ofisi ya kgauswi ya pabalelo ya tlhago goba setsebi go thuša go tloša phoofolo yeo e hlolwago tshenyo.
Bobedi bja ntšhu ye bogale le ntšhu ya verreaux di dula mo dinagadilete tše kgolo, ka fao go ba gona bja tšona go tla thuša go thibela dintšhu tša go senya le dinonyana tša dintsongwa ka moo lefelong leo. Ka fao, le ge go le bjale, go hlokomela diruiwa tša gago.
Mekgwa ya go nepa ya go lema e swanetše go šomišwa go netefatša gore dintšhu di sa leka go fetolela go ditsongwa tša tšona tša tlhago go diruiwa tše nnyane. Balemi ba ka dira se ka go ba le palo ya fasefase ya dihla tša pelego ka ngwaga go dumelela mokgwa wo kaone le nolofatša ya tlhokomelo ya dikwana. Mehlape ya pelego ga ya swanela go ba kgauswi le lefelo la segola, eupša kgauswi le ngwako goba lefelo la ditiro tša batho. Mohlokomedi le yena a ka thuša go šireletša diruiwa tša bafsa ge di swanetše go fula mo mafelong a kgole ao a. Ditshadi tše di lahlago bana swanetše go tlošwa. Dikgogo di swanetše go bewa ka gare.

Translated by Lebogang Sewela