Imnyuziyamu yeMapungubwe

Imiqaliso Nokhunye Okunengi

©Roger de la Harpe
Umnqhopho wemnyuziyamu yeMapungubwe kubulunga koke ekukhongozelwe ukwenzela bona isizukulwana esizako sizakuba nomlando ngendawo le. Imnyiziyamu yeMapungubwe isebenzisana ne-Institute of Objects yeSewula Afrika ekusunguleni umnyawo we-matallics ukuze ithuthukise izinga lekhethwapha lokubuyiselwa. uSian Tiley oyi-curator yemnyuziyamu yeMapungubwe, wahlathulula bonyana imnyuziyamu le kunengi ekwenzako kunokutjengisa ngemiqaliso esemabhoksini yamarhalasi. Inezinye iinsetjenziswa zemnyuziyamu ezifana nokwenza irhubhululo, ukutlhogomela, ifundo njalonjalo. Ibuye godu ibe ngabanye bemphakeli nsiza abakhulu bazo zoke izinto ekungezeMapungubwe; ukunikela ngemitlolo esemthethweni, iinthombe nokurhelebha boke abanekareko ngale mnyuziyamu.

Ukubunjwa Kwehlanganyelo

Ngabuza uSian ngobudlelwano bemnyuziyamu ne SAN Parks. Waphendula ngokuthi “kwakubudlelwano obuhle khulu”. Watjho nokobana “iSAN Parks ilawula ukuthuthukiswa kwamasiko nokujamelene nenarha yeMapungubwe. IJunivesithi ngokomthetho ngiyo ebonwa njengomlawuli nomtlhogomeli wakho koke ekwakhongozelwa eMapungubwe. Begodu koke ekwakukhongozwelweko akusima-artifacts kwaphela kodwana kumlando nelwazi. Begodu sibumbe ihlanganyelo yokulawula iMapungubwe yoke”.
Wathi “kilesi siteji, bekufikele lapho iMapungubwe inesisetjenziswa zokuhlungwa kweengcenye ezimbi okufaneleko, sisebenza njengabahluleli besikhatjhana. Begodu eminyakeni emibili edlulileko, sikghone ukufumana iingidi zama-artifacts amatjha besabuyisela ezembiweko ebujameni obulungileko. Kodwana asikabi nendawo yokuzibeka emnyuziyamu yethu, ngalokho sikhuthaza bona koke ekwakhongozelwa, nalokho ekungekwe Mapungubwe National Park, kuye lapho. Ngelinye ilanga nasele banesisetjenziswa serhubhululo, bangaragela phambili ngokukhongozela”.

Umqaliso Womuntu Woke

Ngathi nangibuza bona ubhejani werhawuda odumileko naye uzakubuyiselwa eMapungubwe, uSian waphendula ngokuthi. “Ngokwemibandela yokuphelela kweemfanelo ezifunekako, iJunivesithi isekela bona woke ama-iconic objects afana nobhejani abuyiselwe lapho athathwa khona. Kodwana kilesi isiteji, akurhonakali bona ubhejani abe lapha emnyuziyamu kwaphela. Senza khulu imiqaliso yesikhatjhana, ngombana kumbono kwaphela bona iMapungubwe ikhambe inarha yoke, ibesemqalisweni weenarheni zangaphandle njalonjalo. Imnyuziyamu ngiyo engarhona ukwenza lokhu ncono kune-National Park, kungakho kunenkulumiswano ngalokhu. Sesisebenze neSAN Parks iminyaka engadlula eyi-25. Sibalingani abasebenzisana kuhle khulu.”
Ikulumo pendulwano ngokobana ubhejani werhawuda uzokuhlaliswaphi emaphethelweni isaragela phambili. Ngakhe ngezwa indatjana ngesangoma esakweriyela imnyuziyamu. Kwathi lapho asaqale ubhejani wathoma wanghonghoyila. Uthi abezimu babemthuka bafuna bonyana athethe ubhejani loyo. Kuthiwa wathi nakarabhelako, bamtjela bona nakangayithathiko kuzokwenzeka amanikelela kumndenakhe.
Ngemva kwesikhatjhana sokukhulumisana nomehlulei wamtjela bona ubhejani ngewenarha begodu uMongameli wenarha nguye kwaphela ongamrhelebha. Sasuka lapho isangoma saphuma emnyuziyamu satjhinga ncange-Union Buildings.

Ukuvakatjhela iMapungubwe Museum

©Roger de la Harpe
iJunivesithi yePretoria ekulu izele ngemmanga. Iyindawo ehle, ezele ngegrini nesibanga esingakafulelwa esibhodwe liboda, begodu inamamnyuziyamu amahle. Afaka hlangana i-Edoardo Villa Museum, i-Anton van Wouw Collection, i-Van Tilburg collections (izinto ezenziwe ngebumba ezibuya e-Europe neChina), zobokgwari ezikhongozelwe nge-Junivesithi yePretoria begodu nezemnyuziyamu yeMapungubwe. Iphasi lebala lomakhiwo weJunivesithi le, lizele iimibazo emikhulu eyenziwe ngu-Edoardo Villa, begodu kunemvango ye-akhithektjha, kusukela keye-Union era kufikela kileya ye-Afrikaner Mordernism eyayidume ngeminyaka ka70s.
Imnyuziyamu yeMapungubwe itholakala esakhiweni sakudala sebukgwari (Old Arts Building), ekuyindawo ehle enomakhiwo omdala we-sandstone enentepisi eziya ku-window panes. Ngokufaneleko, isakhiwesi bekuyindawo yomnyango wezomlando, lapho uPhrofesa Fouché athola iindaba ngeMapungubwe ngoJerry van Graan.

Okuqakathekileko Kilokho Okwakhongozwelwako

Namtjhana ibanenvakatjhi ezingaphezulu kuka 20 000 ngonyaka, abananengi beze neenkolo, imnyuziyamu yeMapungubwe isise yincani. Kukunje inekumba yinye yomqaliso, ekungiyo ephethe koke okuqakathekilelo ekwakhongozwelwako. Esenta yekumba, endaweni eligugu kubekwe khona ubhejani, intonga yobukhosi kanye nesitja.
Ukubona iintwezi ngamehlo kuyilemuko eliqakathekiko. Nanoma zizincani ngesayizi, ubukgwari nokubunjwa kwazo kuyakarisa. Kulikhuni ukukholwa bona zineminyaka engu-700 ubudala. Ukurhanyazela kwegolide lazo akutjengisi bona zinekulumnyaka. Nangambala ziligugu eliphezulu lelizwe nelamazwe wangaphandle.
Okhunye okunengi kilokho okwakhongozwelwako ekurherharho kuqaliswa ngemakasini magega neboda, begodu kunemitlolo eminengi ekuqaliswe ngayo namabhodi welwazi angakurhelebha bona uhlathulule indabatjana yeMapungubwe.

Translated by Busisiwe Skhosana