Tuisland van die Tsonga
In die 1890s was Laeveld plase geskik vir 'n bietjie meer as jag en bestaansboerdery en die eienaars het dit gou verkoop aan spekulante op soek na minerale neerslae. Tsonga-sprekendes het die huur betaal aan die afwesige spekulante.
Waar eienaars die land bewerk het, het huurders in soort, (dikwels die helfte van die oes gewasse) of arbeid (soveel as ses maande per jaar) betaal. Soos land pryse gestyg het, en groot dele van die Laeveld vrygespreek is van malaria en slaap-siekte, is huurders gedwing om gekontrakteerde arbeiders te word of die plaas te verlaat.
Beperk deur paswette om na die stede te beweeg, het baie gesinne hulle op grond gevestig wat gereserveer was vir Afrikaanse besetting. Maar hulle is weer verskuif soos verbetering veldtogte in die 1940s probeer het om verspreide huise te konsolideer in groot dorpe en omheining op te rig en bewerkbare grond van behoubare grond te skei.
In die 1960s en 1970s is gemeenskappe uitmekaar geskeur toe die Tsonga na die “tuisland” van Gazankulu geskuif is. Belasting en oorbevolking in die reserwes het gemaak dat mense al hoe meer afhanklik van trekarbeid geword het.
Dit het veroorsaak dat die mans hul eie families vir lang tydperke verlaat het, en vandag nog soek vroue in landelike gebiede seisoenale werk op nabygeleë plase. Gekombineer met die verveling van die lewe in die dorpe, het hierdie struktuur van die gesin gelei tot baie euwels nl. alkoholisme, vigs, tienerswangerskappe en werkloosheid wat hoogty vier.
Tradisionele Tsonga Huise
'n Tradisionele Tsonga opstal (muti), 'n tipiese nedersetting, bestaan uit 'n man, sy vrou of vroue, hul kinders en die gesinne van hul getroude seuns. Die konstruksie van die huise wat silindries is met mure van grond en koniese grasdakke of rietdakke, weerspieël die Tsonga se oorsprong. Terwyl die uitleg van die muti wissel van gebied tot gebied, deel hulle almal sekere eienskappe.
Die opstal is oor die algemeen omring met 'n grensmuur of heining, gemaak van takke en boomstompe. In die middel is die beeste / veestal (xivaya of tshanga) oorkant die hoofingang (wat vreemdelinge moet gebruik) aan die oostekant van die opstal. Ander ingange lei tot velde en waterpunte word deur lede van die muti gebruik word.
Die opstal van die hoofman se vrou (yindlu lonkulu) is agter die xivaya en dié van die ander vroue is langsaan hare. Elkeen het haar eie kombuis area, in 'n hut of 'n gebied wat omring is deur riete, klip of grond mure. Die yindlu lonkulu het haar eie skuur, gewoonlik 'n klein struktuur wat op stelte rus.
Kinders word afsonderlik gehuisves wat deur hulle geslag bepaal word met meisies wat diep binne die muti bly en seuns tussen die hoofhek en die xivaya. ʼn Spesiale area (huvo) wat gewoonlik onder 'n boom is en omring is deur hout en takke word gebruik vir vergaderings en 'n ander gebied (gandzelo), wat enige plek in die muti kan wees, word vir opofferings gebruik. Die vandla, wat binne of buite die muti mag wees, is vir die gebruik van die manne waar hulle ontmoet het om die administrasie en die sake van die muti te bespreek. Geen vrou of kind word in hierdie gebied toegelaat nie.
Gesag in die gesin berus by die vader wat met groot respek deur sy vrou en kinders behandel word. Binne 'n uitgebreide familie word die posisie en status van vroue bepaal deur die volgorde waarin hulle getroud is. Die eerste vrou (nsati lonkulu) is die hoofvrou; Sy het die hoogste rang en status en respek deur die ander vroue moet aan haar verleen word.
Posisie en status word ook verleen aan die kinders en word bepaal deur hul ma's se rang. Rang, status en geslag bepaal die verhouding tussen al die broers en susters. Daarbenewens word verwag dat elke king die gedragsreëls, verpligtinge, pligte, regte en voorregte bestaande uit 'n kode van gedrag waarneem.
Translated by Wilma Koeppen