mathada ane avha a bulasini la dzi khuhu

U shumisa maitele ane ashumiswa nga vha ḓivhi na zwine wa ḓivha ndi zwone zwine zwa ita uri u kone u vhona mathada asaathu bva nnḓa ha nḓila. Hei ndi tsivhudzo ine ya bva kha vha Africultural Research Centre's Onderstepoort Veterinary intstitute kha zwine zwa fanela u lavheleswa.

U phaḓaladzwa ha dzi khuhu

©Chris Daly

Musi u tshi dzhena hune dza bveledzwa hone, u fanela u sedza u phaḓaladzwa ha khuhu. Khuhu dzine dza vha dzi tshi khou pfa phepho dzi ya kuvhatedzana, ngeno dzine dza khou pfa mufhiso dzi tshi ḓi khetha uri dzi vha dzi dzoṱhe uri dzi kone u pfa muya. Musi dzi tshi kuvhanganela zwiḽiwa kana maḓi zwi amba uri ahuna zwithu zwo u ḽela zwinzhi, zwine zwa ita uri hu vhe na kwanyekwanye khuhu dzine dza vha uri adzi na maanḓa ndi dzone dzine dza fhedza dzi songo wana maḓi manzhi kana zwiḽiwa.

Mbonalo yo ḓowelayaho

©Chris Daly

Ufanela u lavhelesa mbonalo yo ḓoweleyaho. Dzi vhonala dzi na mutakalo naa, dzi vhonala dzi na mutsiko na. mabesu a khou fhela na. uya kona u vhona lukanda lwa kha khuhu?
Uya lavhelesa tshivhumbeo tsha khuhu. Khuhu dzoṱhe dzi a lingana na na? kana dzinwe ndi khulwane kha dzinwe? Hu nga vha hu mini tshine tsha khou ita uri dzi fhambane? Nga maanḓa dzinwe arali dzi ṱhukhu, dzi khou lwala kana dzi na maanḓa.

U fhambana ha mivhili

Tsho no tevhela u fanela u ṱola zwipiḓa zwa muvhili ubva kha ṱhoho u swika fhasi.

Ṱhoho na mukulo

©Chris Daly

Hafha nnṱha hu fanela u vha hu tsuku, hu sa vhe na hune ho vhaisala kana u zwimba. Hu vha huna vhuthada arali hafha nnṱha hayo havha hu na muvhala mutsu kana mudala, na muvhala wa Pale u sumbedza uri huna vhulwadze, hu nga vha huna zwilumi zwi khou lumaho, mufhiso kana khuhu i khou fhira kha zwithu zwine ya tea u fhira khazwo, zwine zwa vha uri hu ya ṱuwa mabesu a kale ha ḓa maswa.
Maṱo afanela u vha tshipulumbu, a vulea na hone a tshena. Tshinwe tshifhinga zwi vha zwo khakhea arali maṱo avha o valea, a ṱanḓavhuwela matungo, na muvhala wo tshena kana hu tshi khou bva zwithu. Ningo i fanela u vulea uri i kone u fema. A hu tei uvha na zwiluḓi zwine zwa vha zwi tshi khou gidima kha ningo ngauri zwi nga i thivhela uri i sa kone u fema zwavhuḓi. Hafha hune havha na maṱo na ningo a hu faneli u zwimba. Musi wo i sedza i kule i fanela u fana. Mulomo uya valea arali khuhu ina mutakalo fhedzi wa vulea arali khuhu i tshi khou fema nga u ṱavhanya. Kana arali khuhu ina mutsiko. Mukulo u fanela u khwaṱha wa lapfa u itela khuhu i dzule yo sedza nnṱha. A u fanela u vha wo netaho wo no sokou mona mona.

Muvhili

©Chris Daly

Muvhili woṱhe u fanela uvha wo valiwa nga mabesu nga nnḓa ha kha dzinwe hune wa wana dzi sina mabesu kha mukulo na kha khana. Mithenga iya lala ya tou vuwa khuhu i tshi eḓela. Musi hu tshi khou rothola kana i tshi khou lwala. Unga sedza nga mabesu uri u ṱavhanye u vhone thatha na vhulivhe. Kanzhi zwi wanala tsini na ṱhoho.
Mabesu a fanela uvha a sina tshika. Mabesu ane avha uri ana mashika hu nga vha tsumbo ya uri i na luvhia. U zwimba nga murahu hu nga vha tsumbo ya uri huna kumba line ḽa khou balelwa u bva.
milenzhe i fanela u khwaṱha, ya lapfa ya suvhelela na muvhala wa tshitopi. A u faneli uvha huna hune wo vhaisala hone, u zwimba kana usikita, i fanela uvha i tshi khou tshimbila zwavhuḓi. Isa ṱudzi.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe