Hayani Muḓini wa Vho-Peter Magubane

© David Meyer-Gollan

Vhutshilo na Mushumo Wavho

Nḓuni ya uḓi geḓa ya Vho-Peter ho dala zwivhumbwa zwa u vhaḓiwa. Kha iṅwe khona ha dzula luṱingo tsini na tshinepe tshavho tsha muvhala mutsu na mutshena vha tshi nga vha khou tshimbila tsini na phalaphala. Nga murahu ha vha na muṅwadzi, vha tshi kha ḓi tou vha muṱuku vha Sophiatown.

Musi vho dzula tsini na fasiṱere hu tshi dzhena ḓuvha uya kona u vhona mavhudzi matshena avho. Tshinepe tshine ra sala natsho ndi tsha munna ane vhutshilo hawe avhu koni u fhambanyiwa na magabelo ane a fhira miṅwaha minzhi a ḓivhazwakale ya Afrika Tshipembe.

Ubva kha uvha Mureili uvha Ramafhungo wa Zwinepe

Sophiatown nga 1955. Ho vha hu vhusiku ha mugivhela. Vhathu vhane vha ḓi pfesesa vha da tshiṱaratani, vho ambara zwavhuḓi. Na migo i tshi khou tshimbila tshiṱaraṱani. Hu tshi khou pfala muzika wa Jazz kha zwipoto zwa tsini. Unga ngomu uya kona u pfa mutsindo wa u tshina na zwine zwa vha zwi tshi khou ambiwa u tshi khou kona u zwi vhona.

Henefho khonani huna muṅwe mutukana wa u naka wa miṅwaha ya 23 Peter u khou amba nga dzi bithi dza luimbo luswa ana mungana wawe ane apfi Can Themba ane avha uri ndi zwa ulidza dzi drums a dovha avha makone wa luambo lwa luisimane ana Bob Gozani mufodi wa u thanya.

Hu saathu fhela ṅwaha muthihi Peter ovha ono gonya atshi vho shuma kha magazine ubva kha u reila uya kha ramafhungo wa u foda. Havha vhararu ndi vhaṅwe vha dzi minister dzine dzo bveledzwa kha ḽa Sophiatown ngeno vhaṅwe vhoṋanga zwa dzi polotiki uri vha kone u wana zwithu zwa muvhuso wa tshiṱalula, Peter o ṋanga Camera.

Vho bvisela, ‘ndo vha ndi tshi khou ṱoḓa u foda zwithu zwe zwa vha zwi tshi khou itea kha vhathu vhatsu nga tshenetshila tshifhinga. Ndi zwone zwo itaho uri ndi fune u dzhia zwinepe. Peter murahuni nga ṅwaha wa 1955 ha ḓivhi uri miṅwaha ya phanḓa yo mufarela zwifhio. Sophiatown nga maḓuvha a zwino, sa musi Peter a tshi khou reila atshi khou ya Sophiatown o fara nḓila ya Soweto, a humbula musi atshi kha ḓi vha muṱuku a zwiṱarani.

Ndi nnḓu dzine dzo vha dzo fhaṱelwa vhashumi vha mugodini dzine dzo fhaṱiwa Sophiatown dzi tshi khou itelwa vha tshena vhane Triumph vha dzula kha mavu ane avha uri ndi ane avha na ḓivhazwale. Zwi ya konḓa u tshi khou lingedza u humbula vhathu vhane vha bva sophiatown vho shumaho kha u lwela mbofholowo sa vho-Peter.

Hezwi zwiṱarata zwi vha zwo mufarela zwihumbudzi zwinzhi zwa musi a tshi kha di vha muṱuku. Camera ya u tou thoma ye a fhiwa nga khotsi awe, lufuno lwa mmeawe na mikhwa ye vha mufha yone, na muṱa wa hawe woṱhe wo fhelelaho, vho ṱhavhiwa musi vhana vha tshi khou tamba tshiṱaraṱani.