Vuhumelerisi bya ti cherry to nyanganya e Afrika Dzonga, 0.1% wa vuhumelerisi bya misava hinkwayo, i xiphemu xintsongo swinene loko ku pimanyisiwa na matiko yan’wana yale southern hemisphere kufana nale Chile, laha vaxaviselaka ngopfu matiko ya China, na Argentina, lawa ya xaviselaka tiko ra USA.
Kwalomu ka 22% wa vuhumelerisi bya ti cherry ta Afrika Dzonga ti xaviseriwa matiko yale handle, laha kwalomu ka 56% wa vuhumelerisi bya ti cherry laha swi enerisaka mphakelo wa laha kaya lowu hanyeke kahle. Hafu yaleti Afrika Dzonga yiti xaviselaka matiko yale handle tiya e tikweni ra UK.
Vuhumelerisi bya ti cherry e Afrika Dzonga byile ku kuleni, laha ti hectares ti tlakukaka hi kwalomu ka 78% kusuka eka 221 ha kuya eka 388 ha exikarhi ka 2013 na 2018. Kwalomu ka 40% wa swirhapa swa ti cherry ta Afrika Dzonga swi byariwe hi 2017 na 2018.
Vuhumelerisi bya ti Cherries laha Misaveni
Ti cherries to nyanganya, Prunus avium, ti tumbuluke eka swiphemu swa matiko ya Europe, Turkey, Afrika nale Asia naswona himpela, vuhumelerisi byikulu bya ti cherry byile ka matiko yo fana na Poland na Turkey, tikumeka kona. Vahumelerisi vale henhla vanharhu vati cherry leti dzungaka titirhisiwa eka ku baka tisuka e matikweni ra Russia, Turkey na Ukraine.
Kusukela hi 2001 vuhumelerisi bya ti cherry to nyanganya byi tlakukile hi 52% laha Turkey ringa lahlekeriwa hi xiyimo xa rona xakuva ri rhange mahlweni hi vuhumelerisi emisaveni hinkwayo hi 2016 loko tiko ra Chile ri teka xiyimo lexi. Swirho swin’wani swa matiko lawa yanga eka swiyimo swa ntlhanu swosungula i USA, Uzbekistan na China. Tiko ra Afrika Dzonga rile ka xiyimo xavu 34th laha kungana vuhumelerisi bya lembe bya ti cherry bya kutlula kwalomu ka 1 000 tonnes.
Ntlakuko wukulu wuvonaka eka vuhumelerisi bya ti cherry e tikweni ra Chile. Ntlakuko wa 353% eka malembe ya 16 kufikela hi 2016 wu endle leswaku yi fika eka matiko ya khume yale henhla ya matiko lawa ya humelerisaka ti cherry, leswinga endla leswaku riva tiko nkulu leri xaviselaka matiko yofana na Asia na mphakelo wa 80% waleti tirhisiwaka e tikweni ra China. Hi 2016, va humelerise 26% wa vuhumelerisi bya misava hinkwayo xikan’we na kulangutela loku kulu eka nguva ya 2018/19 akuri 150 000 tonnes.
Kukula ka vuhumelerisi byale China swile ka xiyimo xale henhla. Ku tlakuka loku tlulaka 1 800% exikarhi ka malembe ya 2001 na 2016 swi vone tiko ra China riwela eka vatlangi nkulu eka vuhumelerisi, laha kungana swirhapa leswi sukaka eka swibyariwa swa khale eka ndzhawu leyinga ehansi ka hectare kuya eka mapurasi ya ximanguva lawa yaku tlula 100 000 wa misinya leyi byariweke yitlhuma swinene.
E China, ku byariwa ka misinya yati cherry eka half-hoop greenhouses kutiyisisa leswaku mihandzu yale xikarhi ka tinguva tale makumu wa southern hemisphere nale masunguleni ya northern hemisphere, loko ti cherry tisungula ku kala. Ku languteriwa e tikweni ra China eka nguva ya 2018/19 ya ti cherry akuri 210 000 tonnes.
Kuya hiva United States Department of Agriculture (USDA) vuhumelerisi bya ti cherry bya misava hinkwayo eka nguva ya 2018/19 aku languteriwe kwalomu ka 3.3 million tonnes, ku tlakuka ka 156 000 tonnes. Ku tlakuka ka 30% kulanguteriwile e Europe, ngopfu ngopfu e Poland laha ti cherries ti hoxaka xandla eka kanharhu ka vuhumelerisi byale EU.
Tindzhawu ta Vuhumelerisi bya Cherry e Afrika Dzonga
Maxelo yale vuhuma dyambu bya Free State e madorobeni ya Ficksburg, Clocolan na Fouriesburg xikan’we na tindzhawu ta Ceres tale Western Cape – xixika xo titimela, ximumu xoka xinga hisi ngopfu- hi lawa yanga lulamela vurimi bya ti cherry e Afrika Dzonga. Ti cherries to tala, 71%, ti humelerisiwa e Western Cape, 13% e Free State na 10% exifundzheni xa North West.
Vuhumelerisi lebyi heleleke bya ti cherries e Afrika Dzonga akuri 1 024 tonnes eka nguva ya 2018/19.
Vuxavisi bya ti Cherry
Kwalomu ka 55% wa ti cherries ta Afrika Dzonga tixavisiwa e mavhengeleni nati makete ta Afrika Dzonga. Kwalomu ka 22% ti xaviseriwa matiko yale handle naswona ehansi ka 10% titirhisiwa ku endla switirhisiwa swin’wana. Johannesburg na Durban hi laha kungana timakete letikulu, laha yin’we yitekaka kwalomu ka 33% wa vuhumelerisi bya laha kaya. Pretoria yi xavisa 21% na Cape Town yingana 9% wati cherries ta Afrika Dzonga.
Eka leti ti xaviseriwaka matiko yale handle, kwalomu ka 50% tiya e UK, 24% tiya e Middle East, 16% tiya e Europe na Russia. Timakete tin’wana leti kumaka ti cherry ta laha Afrika Dzonga xikan’we na matiko yan’wana ya Afrika kukatsa na Far East leyingana 3% hi rin’we.
Translated by Ike Ngobeni