Thekinoloji na Vulawuri bya Valala

©Roger de la Harpe
Ku tumbuluxiwa ka thekinoloji yintshwa swipfumelela van’wamapurasi kuva va sirhelela ku antswa swifuwo swa vona xikanwe naku tiva laha swifuwo swinga kona na valala. Ku tirhisiwa ka swithikithani, ti khamera na thekinoloji ya GPS, xikombiso, swinga tirhisiwa ku tiva naku vona valala, ku vona hi vuenti mahanyelo xikan’we naku pfuna van’wamapurasi ku endla vulawuri lebyi lulameleke. Eka mapurasi lawakulu, van’wamapurasi van’wana va tirhisa ti drones ku vona kufamba famba ka swifuwo swa vona na valala va swona.

Swo Chavisa swa gezi

Ematshan’weni yaku chela vulongo bya nghala e nkambeni ku chavisa valala va swifuwo, van’wamapurasi sweswi vanga xava switirhisiwa leswi tirhisaka dyambu ku chavisa valala, kufana na Skaapwagter, leswi humesaka swin’wana leswi swinga karhateki ntsena tinhompfu ta valala kambe swihumesa magandlati yale henhla swinene ku chavisa valala. Switirhisiwa leswi swihumesa mpfumawulo lowunga twiweki hi vanhu na tinyimpfu kambe wu vavisa valala.

Switirhisiwa leswi switirha kahle laha kungariki na moya naswona aswilavi kuvoniwa tani hi xintshunxo lexinga yima xoxe, kambe tani hi ndlela ya kahle ya vulawuri.

Swo Chavisa swa Xikhale

Ematshan’wini yaku xava switirhisiwa swo durha leswi chavisaka, van’wamapurasi vanga tirhisa ti radio ku endla mimpfumawulo yohambana hambana eka tindzhawu tohambana, leyi cincaka xikan’we naku famba famba vusiku byin’wana na byin’wana. Leswi fanaka swinga endliwa hiku vekela mavoni ya mihlovo yo fana nayo basa, xitshopani kumbe orenji. VaPredation Management Forum, vatsundzuxa van’wamapurasi ku tirhisa swochavisa leswi eka nkarhi wa ntsevu wa mavhiki kutani va heta nhweti vangase switirhisa.
Switirhisiwa leswi humesaka nuhelo aswifanelanga swi tirhisiwa kutlula ntsevu wa mavhiki, ku endlela leswaku valala vanga toloveli ku nuha loku naswona kunga cinciwa ku hoxiwa swa mpfumawulo kumbe swa rivoni. Mimpfumawulo ya ultrasonic ayi fanelangi ku tirhisiwa kutlula ntlhanu wa mavhiki hinkarhi naswona kungari ekusuhi na swinkhovha na va mangedyani. Naswona swifanele ku cinciwa.

Trackers

©Roger de la Harpe
Ndlela yin’wana yaku sirhelela swifuwo iku pfumelela leswaku swiku bela rintlingho loko swiri e khombyeni. Swintshunxo swo hambana hambana swiendliwile hikokwalaho ka miehleketo leyi, ngopfu ngopfu hiku tirhisa collar leyingana GPS Tracker leyinga hlanganisiwa na app leyinga eka rintlingho ra n’wamapurasi.
Ti collar leti tivekeriwa eka xifuwo xin’we eka ntlhambi. Ku landzelerisa xifuwo xin’we swita komba n’wamapurasi hinkaswo leswi endliwaka hintlhambi hinkwawo, tani hileswi swifuwo swa ntlhambi wun’we swifambaka swin’we tani hi ntlawa. Xitirhisiwa lexi xitala ku rhumela SMS kumbe xirilisa xingelengele, loko kuva na kufambafamba koka kungari ka ntumbuluko. Hi marito yan’wana, loko xifuwo xosungula kutsutsuma swinga languteriwanga kungari na xivangelo. Ti collar ati pfuni ntsena eka vulawuri bya valala, kambe titrha kahle swinene eka kusivela kuyiviwa ka swifuwo. Van’wamapurasi vatala ku tirhisa tracker xikan’we na ti tracker toka tingari ta ntiyiso leswaku swita kanganyisa vayivi va swifuwo.

Ti Collars Tin’wana

Ti collars ta nsirhelelo tinga tirhisiwa eka swifuwo leswinga e khombyeni kuringana ntsevu wa mavhiki kuswi sirhelela eka valala lava hlaselaka enhanwini. Ndlela yin’wana, kungava ti collars leti chuhisaka valala, letingana xingelengele, leti humesaka nuho wokarhi lowu chavisaka nala kumbe ku tirhisiwa leswi tlherisaka kuhatima. Ti collars titirha kahle loko loko ti cinca cinciwa.

Darata ya Gezi

Kutirhisiwa ka thekinoloji yintshwa ya darata ya gezi yivula leswaku van’wamapurasi avafanelangi ku jika jika na darata hinkwayo kuvona swiphiqo. Ematshan’wini, sweswi vativisiwa loko kuri na nxungeto wa khombo xikan’we nale ka ndzhawu leyi khumbekaka. Ku tshama kurikarhi ku kamberiwa darata, hambiswiritano switshama swirina nkoka leswaku thekinoloji leyi yita tirha kahle.

Translated by Ike Ngobeni