Sable
Mhalamhala

© Nigel Dennis

Vito

Mhalamhala [Hippotragus niger]

Xivumbeko

Lowu imuxaka lowu kulu eka rixaka ra timhunti wutlhela wusaseka swinene. Muxaka lowu wutiveka hi mavala yantima yitlhela yiva na khwiri robasa na swicoticoti swobasa exikandzeni. Leya xisati na vana vakona ita buraweni lowo dzhwihala hi muhlovo.
Rimbewu hinkwaro rina ntshiva wa ntima laha nhanwini.Laha makatleni yipimiwe kuva yiri 1.4 m kasi yitika 270 kg. Leya xisati yintsongo nyana eka leya xinuna kasi rimbewu hinkwaro rina timhondzo letingana milayeni titlhela tikhotsekela endzhaku.
Le makumu ka timhondzo ku tontswile swinene. Timhondzo ta leyinga kula tifika eka 1.2 m hiku leha. Timhondzo ta leya xisati tikomile titlhela ti lala. Tindleve takona titshukile kambe tikoma. Timhondzo ta vana vakona tisungula kuvonaka loko nwana arina tinhweti timbirhi.

Swakudya

Mhalamhala yidya byasi. Yitsakela ngopfu byasi bya xivumbeko xa tlharhi, byasi byotshuka nabyinwani byohambanahambana.
Kutlhela kuva na muxaka wun’wani wa byasi lebyikumekaka ekusuhi na mati lebyi rhandziwaka hi xiharhi lexi. Xitlhela xikota no fikelela matluka lawa yanga henhla ka nsinya.

Kutswalana

Vana vakona varinganela kuya emasangwini loko vari na malembe manharhu laha vatlhelaka vava varinganerile kukuma nwana wosungula. Leswi swihumelela endzhaku ko tika masiku ya 270 ivi kutswariwa nwana un’we loyi atikaka 17kg.
Nwana utumbetiwa emabyasini lawa yo leha swinene kuringana mavhiki mambirhi laha leya xisati yi mamisaka nwana. Nwana wakona uhatlisa kukomba kutsakela eka kudya byasi naswona u hatla a lumuriwa endzhaku ka 8 watinhweti.

Mahanyelo

Mhalamhala ixiharhi lexo tlhariha ngopfu nimixo loko dyambu raha ku huma na loko riya ekupeleni kasi xin’wa mati nanhlekani. Mintlhambi ya xona ya hambana hambana kuya hivukulu bya kona.
Himinkarhi leyi yinga tika, leyi tikeke yatisusa entlhambini leswaku yita tswala kahle. Himinkarhi ya xixika mitlhambi leyi yirhandza tindzhawu leti tingana ritshwa.
Himinkarhi yo tswala letikulu tisusa swinkuzana leswi swahaku ringanelaka kuya emasangwini leswaku swinga kanganyisi leyinga tika. Swinkuzana swiringanela kuya emasangwini endzhaku ka lembe ravu nharhu.

Vutshamo

Mhalamhala yirhandza tindzhawu letingana mintsandza ya misinya nalomu kungana byasi byoleha leswaku yita tumbela kona loko kutshuka kuri na nghozi.

Laha Tikumekaka Kona

Xiharhi lexi axaha talangi masiku lawa. Laha Afrika Dzonga muxaka lowu wule nghozini swinene naswona wakala le ntangeni wa swiharhi wa Kruger National Park. Yitlhela yikumeka na laha tinga fuyiwa kona.