Ntshikelelo wa Xirhami eka Tinguluve

©Glenneis Kriel
Hikuva Afrika Dzonga yina maxelo yokufumela, ntshikelelo wa xirhami ahi xirhalanganya eka tinguluve letikulu kufana nale ka matiko lawa yanwana lawa ya titimelaka. Xixika, hambiswiritano, naswona ngopfu ngopfu eka vusiku bya xixika, kunga titimela swinene eka swiphemu swin’wana swa tiko, se vafuwi eka tindzhawu leti vafanele ku tekela enhlokweni ku sirhelela tinguluve hi minkarhi leyi.
Swingulubyana swi hatlisa kutwa xirhami, kutlula tinguluve letikulu, hikuva swina mafurha yantsongo emirini kuswisirhelela eka xirhami, ngopfu ngopfu eka tiawara ta 48 tosungula loko swaha ku tswariwa. Swingaka swinga hanyi naswona swita hetelela swilovile loko swinga kufumetiwi.

Swikoweto swa ntshikelelo

©Glenneis Kriel
Eka tinguluve letikulu, kutsandzeka ku kufumeta swingulubyani swita endla leswaku titirhisa matimba lawa tiya kumaka kusuka eka swakudya laha yatirhiseriwaka kutisa kukufumela ematshan’wini yokula. Xana uswitiva njhani leswaku tinguluve ta wena tina ntshikelelo wa xirhami ke?
Kuya hiva Animal Agriculture at Washington State University, tinguluve leti karhatiwaka ngopfu hi ntshikelelo wa xirhami tika fumbana endzhawini yin’we kumbe titshama titumbete milenge yatona leswaku tita kufumela.
Tinga rhurhumela hikokwalaho ka xirhami. Loko ntshikelelo wa xirhami wutinyika matimba kuringana masiku nyana, nguluve yita ondza, yinga kuli kahle kutani yiva na voya byotiyela. Yinga tlhela yiva na nchuluko.

Nsivelo

©Glenneis Kriel
Ku tisa mahiselo lawa ya amukelekaka hinkarhi lowu nguluve yitswalaka swiolova kutlula ku endliwa, tani hi leswi tinguluve ta xisati na swingulubyani swi hanyaka eka mahiselo yo hambana. Nguluve ya xisati yitala kuva kahle eka mahiselo ya 16 kuya eka 25 degrees Celsius, kasi swingulubyani swinga hanya eka mahiselo yale henhla kuya fika kwalomuya kava 32 degrees Celsius. Ta xisati leti twaka kuhisa ngopfu tinga sungula ku lan’wa swakudya kutani tingaha humesi ngopfu masi, leswingavaka na nhlohletelo wobiha eka makulelo ya swingulubyani. Swingulubyani hambi swiritano, swifanele kutshama swirikarhi swikufumela kuva swikula kahle.
Eka switirhisiwa swa manguva lawa, mahiselo yale kamareni yatava, ya lulamisiwile kuva ya lulamela swilaveko swa tinguluve ta xisati, laha ku engetelela kumbe spot heating switirhisiwaka kutiyisisa leswaku swingulubyana swakufumela naswona. Kuya kuma kahle, swina nkoka kuva u teka mahiselo yale kamareni hi level yin’we xikan’we nakuva u nghena nyana laha tinguluve tihlayisiwaka kona.

©Glenneis Kriel
Laha hansi nakona kufanele kuva kululamele ku lulamisa swiphiqo sweswo, laha tinguluve ta xisati tingata tshama ehansi leswaku tita hunguta mahiselo ya miri wa tona kutlula laha swingulubyani swi vekiwaka kona. Laha hansi kungava ku endliwe hi swilo sowhambana hambana kusukela eka timhandzi, concrete, tinsimbhi/mazingi, plastic, fibreglass, cast iron kumbe aluminium.
Kutirhisa swo ndlalela, swofana na tinhlanga kumbe leswi salaka loko ku vatliwa mapulangi, laha ku vekiwaka kona swingulubyani, swinge pfuni ntsena eka kutlakusa mahiselo yalaha swingulubyani swivekiwaka kona kambe swita endla leswaku naswona switshamiseka. Swo ndlalela swifanele hambiswiritano, switshama swirikarhi swi cinciwa, kumbe ku engeteriwa leswaku swingulbyani swita tshama swibasile no oma. Swivala swa tinguluve swifanele ku endleriwa insulation, kusuka laha hansi kuya eka lwangu nale makhumbini kusivela ku lahekeriwa ka kukufumela. Van’wamapurasi van’wana vatirhisa makheteni ya plastiki kuva vapfala mafasitere naswiyimo swin’wana swa maxelo.

Translated by Ike Ngobeni