Kuva Sangoma

Nothando Kubukeli a avelana hiku fikelela ka yena eka rendzo rova sangoma.

Nyiko ya Nothando

©Eric Miller

Loko ndza ha kula ndzi vabyile swinene. Vusiku byinwana loko ndziri ekuvabyeni, ndzi vile na norho lowu andzi famba e nhoveni na ti sangoma totala. Vusiku byin’wana, andzi rhandzeriwile hiti sangomas laha kunga huma rito rita eka mina, rito ra valehansi riku eka mina, 'Loyi i mudyondzisi wa wena.' Kusuka sangoma yo leha yiyima himilenge, yikhome nhonga na chovo leri ari endliwe hi ncila wa homu.

Aswiveka ehansi emahlweni ka mina, aku, kusukela namuntlha vito ra wena hi wena akahari Nothando. Una vito rintshwa, vito ravungoma. Vito leri i Nomagqirha.' Eka norho lowu rito ra vale hansi rindzi byele leswaku vito ra sangoma leyinga vulavula na mina i Solomon Gomono, na leswaku hitaya nwikuma e Uitenhage naswona utava muleteri wa mina.

Ndzi byerile tatana wa mina hita norho lowu. Leswi akuri xirhambo kusuka eka valehansi leswaku niyava sangoma. Hiteke rendzo hi xitimela kuya e Uitenhage kuya lavana na Solomon Gomono. Endzhaku ka kuvutisela, hiyikumile ndzhawu ya kona, iGxapa, laha a tirha kona. Loko hi fika kona ndzi twe mavabyi ya mina ya antswa swinene. Sangoma loyi akuri mudyondzisi loyi ndzi nga nwivona emilorhweni.

Undzi langute e matihlweni kutani aku eka tatana wa mina, 'Nhwenyani loyi angana xiphiqo xa mbilu. Una nyiko yakuva sangoma.'

Ku Lulamisela Ntirho

©Eric Miller

Kululamisela ntirho wakuva sangoma andzi fanele kunghenela ntirho wohlawuleka swinene, xikan’we na majaha na vanhwenyani va 8. Ahi fanele kutirhisa mitsembyani yo hlawuleka leyi sangoma anga hi nyika wona. Yinwani akuri makamba ya nsinya wa maphipa, lawa ahi fanele kuwa loveka e matini endzeni ka bakiti vusiku hinkwabyo. Yinwani akuri matluka ya impepho, lawa aya cheriwe eka rinwana bakiti ra mati.

Ni mixo hi hlambile hi mati kusuka eka mabakiti lawa yambirhi. Hi suke hiya cela timitsu to basa ta isilawu, leti kumekaka enhoveni, hiti chela ematini laha a hitirhisa rimhandzi ku hakasela kufikela kuhuma khuvi. Kutani hi nwa khuvi leriya. Kutani hi hiselela impepho kutani unwana na unwana wa hina a finengela nkumba leswaku nuhelo wa kona wuta nghenelela.

Laha hi laha swilo leswinga tumbela, swivono swohlawuleka leswi voniwaka hiva sangoma swivonakaka kona. Loko kunga se va na ntirho lowu, andzi tshamela ro lorha kokwani wa mina wa xinuna, loyi anga lova khale. Kambe endzhaku ka ku orhovela impepho, Ndzi twe moya wohola wu hunga exikandzeni xa mina, kutani kwala emahlweni ka mina, kuhumelela kokwani wa mina loyi avonaka kahle — a vonaka tani hi munhu wa nyama loyi a hanyaka.

Undzi nyikile mikateko ya vumundzuku bya mina. 'U kumile mulateri wa kahle kuku letela,' A hlamusela.

Ku tiya no Tshuxeka

©Eric Miller

Endzhaku ka ntirho lowu, kuve na wunwana ntirho wa nkoka lowunga humelela. 'Cina, Cina, hinkwaswo leswi ufaneleke ku swiendla iku cina,' kuvula muleteri wa mina, ni madzanadzana wa vanghana na maxaka lava avari eka ntirho lowu, vayimbelela no phokotela mavoko, hi cinile hi cinela ntsako, hiku tlangela na vale hansi. Andziri na 16 wa malembe, andzi twa ndzi tiyile no tshuxeka.

Akuri nkarhi wantsako evutonwini bya mina. Sweswi, tani hi ntswatsi, akuna ntirho lowu ndzi nga wu endlaka handle ka ntirho wa vu sangoma, hikuva ahi leswi andzi fanele ku swiendla. Kuva mutirhi wale kaya akungari leswi andzita swiendla.

Nkarhi wunwana andzita pfumala ntirho kuringana mavhiki hikuva akuna munhu loyi a taka eka mina, kambe kuna minkarhi leyi vanhu vataka, kanwe hi nhweti ndziya ndziya tirha eka wellness centre e Observatory. Valungu, vantima na ma-coloured i vanhu lava taka eka mina valava kupfuniwa. Ndzi haxa marhambu kutani ndzi kota kuva byela leswinga hoxeka hi vutomi byavona naswona vanwana va vutisa, 'Mama, ndzi lava leswaku u basisa yindlu ya mina hikuva yina mimoya yo biha.

'Milorho ya mina yina matimba naswona kotala leswi ndzi lorhaka hiswona swihundzuka ntiyiso. Leyi i yinwana ya tinyiko leti ndzi ngana tona tani hi sangoma naswona andzi nge vuli swotala hiswona, kumbe kuhlamusela milorho leyi. Ti sangoma ati vulavuli hi swilo swotani.

Translated by Ike Ngobeni