Ku Voniwa ka Timbyana Tale Kaya

©Eric Miller
Timbyana tale kaya (Canis familiaris) tinga onha swinene eka swifuwo swale mapurasini. Van’wana va ehleketa leswaku i timbyana leti ngariki na makaya nakuva na ndlala leti onhaka, kambe kuya hi ntiyiso hi leti phameriwaka ti xurha, letintsongo na letikulu leti dlayetelaka. Timbyana leti kungava tin’wana na tin’wana kusukela kusuke eka leti ta ntolovelo kuya eka Jack Russel kumbe Boerboel naswona ku onha swi endliwa ngopfu loko ti tirha tiri ntlhambi/ntlawa.
Timbyana tinga famba mpfhuka wo leha kuya khoma swiharhi xikan’we naku onha. Vanhu votala avaswitivi leswaku timbyana ta vona tingava na migingiriko leyi onhaka. Hambi kuri e Cape Town kuve na swiviko swaleswaku timbyana ti endla mintlawa kutani tiya onhetela e Table Mountain loko vinyi vatona vangari kona kumbe vari emintirhweni. Switala kuva xiphiqo ngopfu ngopfu loko mapurasi yari ekusuhi nalaha kutshamaka vanhu.

Maendlelo yo Dlaya na Maphamelelo

Timbyana i valala lavangana khombo swinene. Ti handzulela xikan’we naku luma valala, kungari na ndlela yokarhi ya maendlelo. Kutala kuva na mikondzo, tani hileswi timbyana tirhandzaka ku hlongorisa kutani ti lumetela valala vatona tiri kwala tlhelo. Swinyimpfana switala kulumeteriwa laha xifuveni, nhlana kumbe nhloko, loko leswikulu nyana kumbe tinyimpfu letikulu tilumeteriwa kun’wana na kunwana e mirini wa tona. Ku lumeteriwa swinga tlhela swivonakala eka ti hamstrings, nhloko, tindleve, nhamu kumbe ti flanks tanala wa kona.
Loko ti dlaya switala kuva swinga basanga – aswi talangi leswaku kuva ku basile kufana naloko ku dlayiwa hintumbuluko – laha ntsumbu wakona wu kokakokiwaka wuya eka tindzhawu to hambana hambana. Ku vaviseka ka kona kutala kuva lokukulu swinene, laha swihari swin’wana swivavisekaka kumbe ku dlawa. Mikondzo yitala ku kanganyisa onge iya cheetah, kambe endzhaku ka mikondzo yayona ku xota xivumbeko xa W- lexi hi xitalo xifambelanaka na swihari swa ndyangu wa swimanga.
Nhlayo ya nyama leyi dyiweke ya hambana, kusukela eka leyintsongo kuya eka leyikulu swinene. Titala kudya kusuka endzhaku, laha kungana matlatha lawa yakulu lawa ya tsemeleriwaka eka ntsumbu. Marhambu lawa yakulu yanga cankunyiwa kumbe ku dyiwa naswona swiphemu leswin’wana swinga hangalaka hinkwako. Swiphemu leswikulu swa dzovo swinga hangalaka hikuva swihandzuleriwa.

Vulawuri

©Eric Miller
Darata ya gezi yingava kahle ku sirhelela swifuwo eka timbyana. Loko swifuwo swipfaleriwa e xivaleni kumbe e hokweni kufana na tihuku, kufanele kuva na nhlayiso kutiyisisa leswaku timbyana ati koti ku fikelela swifuwo kungava hiku nghena hile hansi kumbe e henhla ka darata.

Loko swiphiqo swi humelela, switala kuva kahle ku tivisa vaka Society for the Prevention of Cruelty to Animals (SPCA). Timbyana tale mapurasini tifanele ku pfaleriwa navusiku, tiphameriwa kahle naswona tinga pfumeleriwi ku famba famba toxe leswaku tingavi xiphiqo.

Timbyana leti pfumalaka makaya tinga khomiwa hiti cage traps. N’wamapurasi una mfanelo ya xinawu ku balesela timbyana hi xibalesa e purasini ra yena kusirhelela swifuwo swa yena.

Translated by Ike Ngobeni