Ku Lawuriwa ka Nguluve ya Xisati na Nana

©Glenneis Kriel
Tinguluve letikulu leti tswalaka tina swilaveko swohambana na swa leswi mamaku na leswikulaka naswona nhlayiso wufanele kuva kona kufikelela swilaveko swohlawuleka swa ndzhawu yotshama, swakudya na sirhelelo eka mavabyi.

Swilaveko swa Nguluve Leyinga Biha Emirini

Nguluve ya xisati, ayi lavi swotala loko yi bihe emirini (yivuriwa ‘dry sow’) kambe yahari na leswi yiswilavaka.
Nguluve leyinga biha emirini yilava kuva na tinwana naswona yilava nsirhelelo eka dyambu leri hisaka, moya wotitimela na mpfula.
Yi lava xipesi xoringanela kuva yi famba famba yi ntshuxekile nakuva yi hanya tani hi nguluve. Mintlhambi leyintsongo ayitali kuva yilava swo tswalela eka swona. Van’wamapurasi vanwani vaveka tinguluve ta xisati eku sunguleni ka mavhiki loko yahaku biha e mirini kuva yitshunguriwa naku hoxa tihlo eka mavhiki yanharhu kutiyisisa leswaku himpela yi bihe e mirini.
Nguluve leyinga biha emirini yilava swakudya sworinganela kungari swotala ngopfu. Kwalomu ka 2 kuya eka 3 kg hi siku leswingana swilaveko swa nkoka leswi katsaka fibre tanihi bran, hay, green feed (loko yirikona) naswona kuri na kwalomu ka 12% wati protein. Swigayo hinkwaswo swifanele swikota ku phakela swakudya swa “sow and boar” kumbe ti pellets naswona leswi swita pfuneta eka hafu ya swakudya swa yona laha ntshamiseko wungatata kusuka eka ti by-products leti kumekaka kusuka eka swakudya leswi hundzeriweke kumbe swodzunga.
Tiva leswi: unga phameli swakudya leswingana ti moulds kumbe swinuhaka eka tinguluve naswona kungavi na nyama. Nyama hi yona yi hangalasaka swinene mavabyi.
Eka vhiki rohetelela loko kunga se fika siku leri languteriweke rotswala (hlayisa maphepha) yisusi kuva yiya eka xivala xotswalela kona yiri yoxe. Xiyindlwani lexi xifanele kuva xinga nghenisi xirhami kumbe ku hisa ngopfu, xibasile naswona xindlalesiwilekuyipfumelela leswaku yi endla xisaka.

Swilaveko swa Swingulubyani Leswaha ku Tswariwaka

©National Pork Board, USA
Swina nkoka swinene kuvona mahiselo na swilaveko swa mbango swa nguluve na vana va yona swihambanile.
Nguluve yilava ku hola kasi swingulubyani swilava kukufumela loku swingaku kumaka. Swatsakeriwa ku swinyika ‘creep’ i.e. vutumberi lebyi pfalekeke kufana na laha kupfaleriwaka timbyana na xipfalu lexisusiwaka naku basisiswa naku langutiwa naku cinciwa ka swondlalela leswi tsakamaka no nuha. Swondlalela swakahle i mahanti ya nsinya wa pine. Sirhelela ndzhawu yonghena ya swingulubyani laha swinga kotaka ku nghena kambe leyikulu yinga ngheni; ngopfu ngopfu loko yiri kuphameleni ka swingulubyani.
Ya xisati, handle ka loko yiri kotswalela kona, yita boheka ku tlela ehenhla ka swingulubyani leswinga tisaka ku lahlekeriwa.
Nguluve yilava mati lawa yanga basa minkarhi hinkwayo. Swingulubyani swita sungula kun’wa mati ku engetelela eka masi lawa swiwa kumaka loko swiri na mmavhiki nyana.
Endzhaku ko tswala, ya xisati yilava swakudya leswinga fuwa swinene leswaku yita kota ku humelerisa masi. Swikahle ku phamela nguluve leyi mamisaka ‘lactating sow feed’ naswona yotala swinene – 6kg hi siku kutlula hintolovelo. Nguluve leyi mamisakaayifanelanga yitwa ndlala. Yiphameli kanharhu hi siku kusivela ku tlumbha.
swingulubyani swita sungula kudya swakudya swa nguluvel leyi hikuva swilava ku tiva leswaku yidya yini loko swiri na vhiki kumbe ku tlula kambe swakudya leswi aswi gayeleki hi swingulubyani. Swa antswa kunyika swingulubyani swakudya loko swiri na khume wa masiku loko swinga se lumuriwa naswona kuhungutiwa nhlayo kuva eka 250 g (kuringana komichi) kuringana 5 wa masiku, engetelela nhlayo leyi masiku hinkwawo leswaku khwiri ra swona rita tolovela loko swilumuriwa.

Swilaveko swa Nguluve ya Xinuna

©Dr Jim Robinson
Leya xinuna yitala kuvuriwa leyi rivariweke epurasini hambi leswi yinga hoxa xandla swinene eka kutisa swingulubyani. Swilaveko swa yona swi olovile swinene:
Yi lava xivala xa yona kuva yita hlangana nay a xisati. Tshama urikarhi u tisa ya xisati kutani u tsala ehansi vukorhokeri bya yona.
Exikarhi ka vukorhokeri yinga tshama na taxisati letinga bihangiki emirini – vukona bya yona bya vuyerisa naswona byitisa ntshamiseko. Yita tlhela yikota kuvona tinguluve leti tsakelaka masangu kutani yiti pfuna. Hlayisa matsalwa.
Hi xitalo leya xinuna yipfumeleriwa kuva xiphemu xa ntlawa lowu tifamba fambelaka. Ta xisati leti navelaka masangu tita pfuneka kwalano. Leswi swina swita ndzhaku swokarhi. Mufuwi wa tinguluve angaka anga switivi leswaku hitihi letinga biha emirini naswona kusukela rini naswona hi nguluve yihi ya xinuna (loko kuri na tlula yin’we). Naswona, siku rotswala narona aringa tiveki, leswi endlaka leswaku switika ku kunguhata.
Loko kuri nakutlula yin’we ya xinuna eka ntlhambi, tinga lwela ndzhawu. Leyingata hlula yitava yinga pimeriwanga leswaku yingaya ku yiya kangani e masangwini. Leswi swinga endla leswaku yikarhala, yingavi na matimba yotswala xikan’we naku vanga kuvaviseka ngopfu ngopfu, ti gilts.
Leyi ya xinuna yilava vutshunguri bya mange nkarhi hinkwawo tani hileswi yitshamaka yiri eku tirheni. Leswi swihangalasiwa hinkarhi wa masangu loko swifika eka 6 kuya eka 15 wa timinete. (Vutshunguri bya mange abyi tiki naswona bya tirha loko swileriso swilandzeleriwa.)
Hunguta ku phamela ngopfu nguluve ya xinuna kusivela leswaku yinga nyuheli ngopfu, yi loloha, yitsandzeka kutswala nakuva na nkanu. Swakudya swayona na ntsengo wutava lowufanaka naleka letinga bihangiki e mirini.

Translated by Ike Ngobeni