ya-Garlic

©Louise Brodie
Vito ra xi science: Allium Sativum
Vito ra ntolovelo: Garlic
Garlic yi byariwa emisaveni hinkwayo sweswi kambe yisukela e Europe nale Central Asia.

Nhlamuselo ya Ximilani

Ximilani lexi xina timintsu leti humaka kusuka eka rhanga laha ringana kwalomu ka madingu ya kwalomu ka 6 na 12 wa wona. Tshindi rakona rikomile swinene, kwalomu ka 6 cm hiku leha, naswona rihuma nyana laha misaveni kuya henhla.
Kusuka kwalano swirhabyani na matluka swikula kufika eka 15 kuya eka 20 cm ehenhla ka misava. Matluka yakona ya fana kambe ya hambanile nyana eka lawa ya nyala nati leeks hikuva yona ya phambarhalile kasi eka ti Alliums tin’wana yava yari xirhendzevutani nyana.

Switirhisiwa

Garlic yitirhisiwile swinene eka swavutshunguri tani hi xihorisa ku pfimba, kutshembiwa leswaku yihunguta ntshikelelo wa ngati naku hunguta nhlayo ya mafurha naswona yitirhisiwile ngopfu kutlula kwalomu ka 5000 wa malembe.

Swilaveko swa Misava na Ndzulamiso

Misava yakahle hileyi yingana sandi ya loam leyikotaka ku khoma mati lawa yangana pH ya 6 kuya eka 7. Misava yifanele kuva yi fuwile hi organic matter. Loko swilaveka unga katsa manyoro na compost kahle loko kunga se byariwa loko kaha lulamisiwa misava naku leveriwa leswaku kuta byariwa swimilani. Misava yifanele kurimiwa kuringana kwalomu ka 20 cm hiku enta. Ndzulamiso lowu wupfuneta kulawula nhova eka misava yale henhla.

Maxelo

Garlic yinga byariwa eka maxelo yohambana hambana. Mahiselo ya kahle ya famba kwalomu ka 12 na 28 degrees centigrade kuya hi nguva. iYikota ku kondzelela maxelo lawa ya titimelaka na lawa ya hisaka kambe leswi swihunguta makulelo ya rhanga.
Ayi tsakeil ntshikelelo wa ndzhongo hikuva timintsu takona ati entangi. Kutani swikahle kubyala swimilani eka ndzhawu leyingana vulawuri bya ncheleto naswona kunga languteriwi leswaku mpfila yita cheleta loko yina ngopfu ngopfu loko ku languteriwe ntshovelo wale henhla.

Swibyariwa

Kuna tinxaka timbirhi ta garlic. Soft neck garlic na hard neck garlic, naswona muxaka wun’wana na wun’wana wuna swihlawulekisi swokarhi. Tinxaka to duma leti byariwaka laha Afrika Dzonga i muxaka wa soft neck hikuva yi tsindziyerile naswona yinga hlayisiwa kuringana nkarhi woleha.
Muxaka lowu wa soft neck garlic wuna madingu yotala kutlula lowu wa hard neck garlic lowu talaka kuva na madingu yantsongo swinene kambe yari lawakulu. Xin’wana lexi sirhelelaka madingu ya soft neck garlic hileswaku madingu yakona yana nhlonge yotala laha handle leswi endlaka leswaku yava xivumbeko xa bolo. Hard neck garlic yina madingu yoka yanga talanga naswona nhlonge yakona yilarile naswona ayi hlayisi ngopfu.
Tinxaka ta Soft neck garlic: Silverskin na Artichoke
Tinxaka ta Hard neck garlic: Rocambole, Porcelain na Purple Stripe

Translated by Ike Ngobeni