Tindlubu noma Cowpeas

© Michris janse van Rensburg
A field of cowpeas on Mooiuitsig farm near Bulfontein in the Free State.
Tindlubu (Vigna unguiculata) ivela eAfrika futsi ihlanyelelwa kudliwa bantfu kanye netilwane. Inhlanyelo yakhona kanye nemacembe ajwayelwe kusebentiswa kudliwa bantfu. Tindlubu tiphindze tatiwe njengelawa magama swartbekboontjie (Afrikaans), dinawe (Ndebele), dinaba (Shangaan), imbumba (Zulu), monawa noma nawa (Pedi) ne dinawa (Tswana).
Kuye ngekutsi kusebentiswe inhlanyelo lenjani, tindlubu tingakhula ngetindlela letingafani (Dr Saunders) noma (Bechuana white). Lesi lesicancako silungele iForage noma sihlahla lesivalako. Tindlubu tingahlanyelwa kutsi kube titjalo letishintjwako futsi tingamelana nelihlandze. Ngemabhontjisi lanemsoco lomunyenti, lokushiya nitrogen emhlabatsini lesita titjalo letilandzelako.
Kuyalinganiswa kutsi emhlabeni wonkhe tindlubu titsatsa 12,5 million ha, loku kulinganiselwa kutsi kutsatsa umhlabatsi lomnyenti kakhulu kunaletinye titjalo. Indzawo yase West nase Central Afrika ngito letikhicita tindlubu kakhulu emhlabeni wonkhe, tikhicita 64%. Nigeria ngilo live lelihamba embili ngekukhicita tindlubu, ilandzelwe iBrazil. eAustrilia nase Asia tindlubu tihlanyelwa kusebentisa kuvala letinye titjalo kute tente umhlabatsi uvundze nge nitrogen.
eNingizimu Afrika tindlubu tilinywa eNorth West, Limpopo, KwaZulu-Natal nase Mpumalanga.

Kudla Tindlubu

Tindlubu tingaphekwa noma tifutfumetwe emuva kwekuhlala emantini busuku bonkhe. Tibese tiyaphekwa naletinye tibhidvo kwenta lisobho libe munandzi. Letindlubu tingasebentiswa kwenta letinye tintfo.
Emacembe akhona angakhiwa asebentiswe kwentiwa salad lefana nesipinachi, kepha ingaphindze yomiswe isebentiswe njenge protein.
lenhlanyelo lelihlata ingaphindze isebentiswe kwenta peanuts uma iroasted, isebentiswe njengelitiya. Letinhlanyelo letomisiwe tingasebenta kuhlanganiswa na anyanisi kufakwe emafutseni. eLimpopo nase Mpumalaga tindlubu tivunwa njengetimbidvo kulungiselwa kwenta lisobho. Tindlubu tinemsoco lomnyenti lofana ne iron (Fe), potassium (P), vitamin B9, fiber, protein (kufika ku 24%) ne amino acids.

Tindlubu Tekudliswa Tilwane

Tindlubu ngalesinye sikhatsi tiyahlanyelwa tihlanyelwele kudlisa tilwane – njenge kukhicita hay kutowentiwa silage. Silage kudla kwetilwane lokulungiswe kahle, kukahle kutsi kungasebentiswa ngesikhatsi sesomiso. iSilage yetindlubu yentiwa ngekusebentisa emacembe etindlubu ahlanganiswe nemacembe laluhlata ngemubala embila bese kuyahlanganiswa, kuvalwe ngeliplastiki kutsi kungangeni umoya. Bese kuyayekwa kutsi kubole.
Tindlubu tingakhicita sivuno lesihle sentfo leyomile. Etindzaweni letomile, sivuno setindlubu singaba ngu 2 kuya ku 3 ton. Kute utfole umkhicito lokahle kakhulu, kuba ngulapho uhlanganise tindlubu nembila.

Translated by Thandokuhle Motha