Kuma Kwembusave weSintfu sema Tsonga

© Dr Peter Magubane

Emandla eSive

Njengoba emakholonisi lamhlophe amise umyalo etigodzini tema Tsonga, emandla etikhulu angavunywa. Ngeminyaka ya 1920 labamhlophe labaningi babona kubhidla kuba tintfo letincne kwemiphakatsi intfo lengajabulisi yembusave ngekubaphansi.

Labahliphitako babona 'lesive' njenge 'ndalo' yelikhaya le nombolo yebantfu base Afrikaa bangena ekukhuliseni umncintiswano nalabamhlophe etindzaweni tasemadolobheni. Lesikhundla salesikhulu saciniswa yimitsetfo ya 1920 kwatsi, eminyakeni lemashumi lamatsatfu muva, 'emandla etive' abaleka kundlela yesitayela se Bantustan.

Ngekwesintfu lesikhulu (hosi) kanye nakhansela wakhe banemandla ekugcina futsi basakha incenye lembalwa yahulumende kuwo onkhe emacembu emaTsonga. Baholi bemacembu lamancane ayendluliselwa phindze awele kumalunga lamadzala elilayini lelidzala kusive lesicinile kulelicembu. Lesikhulu lesinsha kumele sivunywe ngukhansela bese sibekwa ehhovisi ngalokusemtsetfweni. Uma ayintfo lencane ekushoneni kwababe wakhe, umnakabo babe wakhe lomncane uvame kuma esikhundleni njengesikhulu.

Ngaphambilini le hosi yayenta emandla lamakhulu lamakhulu. Beyikhetsa indzawo bese yentela khona kucala kwemcimbi wekusoka, imicimbi yekuvuna kanye nemidanso yemvula; beyikhuluma phakatsi kwemalunga alelicembu kanye nemimoya yemadloti; beyenta tonkhe tincumo ibhekise emphini kanye nemabutfo; beyiphindze ibuke umsebenti walelicembu, yetama nemacala lamatima nalabo labacelako kumadvodzalaphetse.

Beyisitwa ngulabo bebatsatsa imisebenti lebalulekile. Namuhla tikhulu tibhadalelwa imisebenti yetisebenti ngekubuka bantfu labangaphansi kwabo. Kumele titsatse imali lekhokwako bese tibuka imisebenti lenjena njengekufakwa kwemaphayiphi emanti noma kwakhiwa kwetikolwa letinsha. Tichubeka nekudlala indzima lemcoka njengebantfu bekutsenjwa, kubonwa kanye nekukhatsateka kwemimango emakhayeni.

Translated by Phindile Malotana