Ukwakeka Kwezepolotiki Yesintu yama Tsonga

© Dr Peter Magubane

Impathimandla Zebukhosini

Kuthe lokha abantu abamhlophe nabathula imithetho yabo emakrestini wamaTsonga, amandla wenkosi ehla. Ngeminyaka yabo-1920 amakhuwa abona ukuhlukana kwamakhosi nanyana ko bukhosi kanye nokungalawuleki kwabantu ngebanga lezepolotiki. Amakhuwa akhabe ahlukanisa abantu abona ikoro le njengekhaya lemvelo lesitjhaba sabantu be-Africa egade bangenela iphaliswano namakhuwa asemadorobheni.

Ubujamo bamakhuwa baqiniswa mthetho wangonyaka ka-1920 kwathi ngemva kweminyaka eyi-30 ngemva kwalokho, bezomthetho wezamakhosi badlala indima eqakathekileko esistimini ye-Bantustan. Ngokwesiko amakhosi kanye nalaba egade basebenzisana nawo kwakuba ngibo abapha ilizwi lokugcina, begodu badlala indima eqakathekileko kurhulumende wenqhema zamaTsonga.

Ubukhosi buyabelethelwa begodu buwela ngaphasi kwamalunga aphezulu aqakathekileko eenkorweni zabantu. Ikosi etja kutlhogeka kobana ivunywe ngezokusebenzisana nayo ibekwe ngokomthetho esikhundleni. Nange isese yincani lokha nakuhlongakala uyise umnakwabo likayise omncani kuba nguye umjaphethe.

Eskhathini esidlulileko, ikosi gade inamandla woke. Gade kungiyo epha abantu inarha, ekhipha ingoma, eyenza iminyanya yokuvuna kanye nemidanso yezulu, khabe ikhulumisana namalunga wenqhema kanye nemimoya yabezimu; gade ithatha zoke iinqunto begodu igweba imilandu emikhulu kanye nalaba ababawa ukurhawukelwa enduneni.

Gade irhelejwa zimbethimthetho ekhabe zenza imisebenzi ethize ekhethekileko. Iinkosi zanamhlanje zibasenzi bakarhlumende ababhadalwako begodu zinesibopho sokurhola abantu ezibaphetheko. Kutlhogeka kobana zibuthelele intela bezibone bona abantu bathola amanzi emaphayiphini nanyana kobana iinkumba zokufundela ezitjha ziyakhiwa na.

Ziragela phambili ngokudlala indima eqakathekileko yokuthembeka, yokutlhogomela kanye nokuthanda imiphakathi yayo yemakhaya.

Translated by Busisiwe Prudance Skhosana