Kuhlukaniswa ngeBulili Emkhatsini wemaNdebele

© Dr Peter Magubane

Simo sendvodza leyiyinhloko yemndeni kanye nekulungiselela nguyona nkhomba kumumango wemaNdebele. Ngetulu kwemacembu lamanye lamaningi, emadvodza emaNdzundza — ikakhulu laawo lasuka endzaweni yesikhulu — achubeka ngekutilungiselela ngesitsembu.

Emandla nekuphatsa kwemadvodza latinhloko abakweneda sikhatsi labantfu labacitsa sikhatsi njengetisebenti tebahlali emapulazini alabamhlophe.

Tidzingo letifunwa yimindeni yetisebenti yahlelwa ngenhloko yemndeni, lokucinisa emandla akhe. Ngekusuka kumapulazi alabamhlophe, emadvodza lamaningi acala kutisebenta wona ngekuba bachubi bematekisi noma bomakhi, ngekubuka ekusebenteni emamayini noma etindzaweni tekukhicitela njengabomakhelwane babo emaPedi bebakwenta iminyaka leminingi.

Besifazane baKwaNdebele bebasenta iminyaka njengetisebenti tasetindlini ePitoli bese babuyela emakhaya kuyokwakha tindlu tabo baphindze banakekele bantfwana babe bondliwa bayeni babo. Kwakha nekutsengisa buhlalu, emamethi, imidola kanye naletinye tintfo letakhiwa ngetandla nako kubesisekelo kulabo besifazane bemaNdebele nemphilo leyiyinkhululeko – labo lesebatiwa mhlabawonkhe kufana na Esther Mahlangu, nalabo labakwakhako ngekutiphatsa kwabo.

Translated by Phindile Malotana