Chacma Baboon
Ifene yeSewula ye-Afrika

© Nigel Dennis
Ifene yeSewula ye-Afrika.

Igama

Ifene yeSewula ye-Afrika (Papio ursinus)

Ukuvela nokwakheka kwayo

Ifene yeSewula ye-Afrika isilwane esikhulu sakade esinobuso obupheze bakheka njengebenja, inamazinyo amade abukhali. Ifene eduna nekhulileko inobude obungaba yimithara engu-1.5 ukusukela ehloko ukuyokufika emsileni, kuthi isilinganiso sobudisi bayo sibe makhilogremu amasumi amathathu (33 g). Kanti-ke ifene esikazi imatsikana ngesilinganiso esimamithara angu-1.1 kanye nesilinganiso sobudisi esingaba makhilogremu alisumi nahlanu.

Ukudla

Iinfene zimhlobo weenlwani ongakhethi khulu kilokho ezikudlako, kesinye isikhathi zidla iinthelo zomango, imbhwewu, iinunwana nabotjhotjhwani, abofezela, kasinye isikhathi zidla nenyama yeenlwanyana ezincani kunye neenyoni. Ngebanga lokukhuthazwa khulu kuyokungenela isimu, iinfene zaziwa khulu ngesiphila neenthelo zabalimi.

Ukukhulisa nokuzala

Iimfenezi azinaso isikathi esisodwa sokuzala kodwana zihlala zilungele ukulalana nofana ukujarhwa kesinye nesinye iskhathi sonyaka. Ikambiso yokumitha kwazo ibalelwa emalangeni angaba makhulu namasuni amane (140 days) ngemva kobana umnwana azalwe. Iimfene zibulawa bezidliwe bakatsu abakhulu bomango, iinhlosi kanye nezingwe.

Ukuziphatha kwazo

Iimfene zinenturhu tle. Kuyaziwa bona ngobukhali bazo zingajamelana nesibandani esiyingozi nazithuselwako nofana sizisahlela. Zona zimhlambi owakheka ngamalunga angaba masumi amahlanu ukuya kalikhulu aqinileko begodu zinamandla khulu naziza ekubambisaneni nofana ukusebenzisana.

Lapho zitholakala khona

Iimfenezi ziphila emahlathini, nendaweni ezipheze zaba lirhuwumbanofana igagadu, eendaweni ezineentaba magega ne-Drakenberg. Iimfenezi zeSewula ye-Afrika zijanyiselelwe eTlhagwini ngilezo ezihlobana nazo khulu ezisarilana ngombala, zinjalo nje zisabalele yoke iSewula ye-Afrika ukufikela nakezinye iinarha.

Ilwazi ngomangwazo

Nanyana kwaziwa bonyana iimfene zisahlelwa bezibulawe zizingwe nje, kuyaziwa bona iimfenezi ziyaqalana neembandana ezilinga ukuzisahlela njengomba kunalapho kugadangiswe khona iimfene zirathula ingwe ngamazinywazo abukhali. ETlhagwini yendaweno ye-Cape Peninsula iimfene zilwe nabantu ngokungena emizinabo kunye nangestorini, isimesi sigcine sele sirholele kukulumo pikiswana kunye nokusolelwa okungakhenge kube neensombululo.