Maanḓa Manzhi
Sa Vredefort bolide i tshi ḓa shangoni, luvhilo lwa hone lunga vha lwo vha vhukati 40 000 na 270 000 kilometers nga awara. Musi i tshi rwa shango, ha vha na maanḓa mahulwane o bvaho fhasi ane anga vha o swika henefha kha 5000 ya tshifhinga ine ya vha na maanḓa u fhirisa Little Boy, ndi bomo ya nuclear ye ya tshinyadza Hiroshima. Hu humbuleliwa uri mutshinyadzo une wa nga vho wo itwa unga vha u tshi kaliwa wa lingana 14 kha Richter Scale, kana 100 000 ya tshifhinga ine ya vha na maanḓa u fhirisa mudzinginyo wa shango wo no ṅwaliwaho fhasi.Bolide yo kona u phuletshedza fhethu hune ha swika 10 kilometers kha shango nga murahu ha musi i saathu thuthuba nga mutsiko. Yo tshimbila vhukati ha matombo aTransvaal, Ventersdorp, Witwatersrand na Dominion Supergroups hu tshi khou itelwa u ṱaniwa mathomo a ya Kaapvaal.
Tombo la Dimension
Hei crater ine ya vha i tshinga yo tsela fhasi ine isa tshile lwa tshifhinga tshilapfu yo vha isongo ima zwavhuḓi, naho zwo ralo i mbo ḓi ṋoka nga murahu ha musi yo fhedza uwa. Tshivhumbeo tshine ha dzhena tshithu khatsho tsha crater ine yavha ina mitalo yo vhalaho yo buḓaho ine ya vha i mitalo ine ya isa phanḓa na u tsela fhasi hu tshi nga tshifhaso. Nga tshifhinga tsha muthethe muthihi, crater ivha yo no ṱanḓavhuwa ya vha na tshivhumbeo tsha sambelo tshine tsha vha na Diameter ya 300 kilometers iya tanḓavhuya ubva Pretoria uya Welkom, nahone iya kona uvhonala nga zwikwara zwine zwa vha zwi tshi khou vhonala (ho kateliwa na Witwatersrand) zwe zwa ḓo tumbulwa nga tshiwo.Nga tshifhinga tshithihi ri ya thoma u ṋoka, ya sikiwa zwinwe zwithu vhukati ha crater. Hezwi ndi ngauri, musi bolide i tshi rwa matombo ane avha a vhukati kha ho kwamiwaho o mbo ḓi fhungudzea. Nga murahu ha musi bolide yo no neta, hu mbo ḓi ḓa mutsiko une wa vha u tshi khou bva nnṱha wa tendela haya matombo uri akone u vhuya a wane maanḓa a o murahu. Hohu ubviswa i ya vhanga zwithu zwa Archaean uri i kone urwa matombo maṱuku ane avha nnṱha hao.
Dzi ḽeyara dza kale dza matombo Witwatersrand na Transvaal Supergroups o isiwa fhethu hao a kona u rembuluwa, atshi khou sika zwithu zwine zwa nga collar u mona na mass ine ya khou hula ya fhethu hune ho vha hu ha kale ya dovha ya isa phanḓa nntha ha rim ya crater. Zwa u takulwa zwa dovha zwa dzika hafhu, fhedzi hafhu hafhu, ya dovha ya isa phanḓa nnṱha ha rim ya crater. Nga murahu, fhethu ha kale tombo ḽa Vredefort ha gonyiselwa nnṱha nahone zwa hu ṱana zwa ita matombo, na hone fhasi ha hafha fhethu ha mbo ḓiitwa nga matombo a munyaka a shumiswa hu tshi khou itelwa u khavhiswa phuphu dza vhukavha mabufho Johannesburg.
Shango ḽine ḽa vha dzi Thavhani dza Dome
Zwo itwaho kha shango, zwi sumbedza nga u takuswa ha fhethu hune havha vhukati ho vuleaho mathomo ane avha uri o banda na tshivhumbeo tsho kwasheaho, zwine zwa vhidziwa upfi crater ya tshiimiswa, sa inwe ine yavha Tswaing. Nga nḓila yone, fhethu hune havha uri ndi hone ho takulelwaho nnṱha (ine ya ri i tshi kaliwa ya lingana100 kilometers) iya tenda uvha Vredefort Dome. tshihumbidzi tsha tshivhumbeo tshi vha tshi songo tsireledzea nga mulayo wa vhufa.Nga tshifhinga tsha tshiwo, fhasi ho vha hu tshi nga ho ita nnṱha u fhirisa zwino, lwa minwaha ya 2 billion, tshivhumbeo tsha Vredefort dome tsho vha tsho tshinyadziwa vhukuma. Kha tshipiḓa tsha vhukovhela ha devhula, kha karoo ya Supergroup ya vala tshivhumbeo tsha dome,ngeno zwa luluḓi zwine zwa vha mathomoni zwo ḓadza kha basin u mona na Dome. Ṋamusi, tshithu tshine tsha vhonala tsha vhuḓi kha Dome ndi zwipulumbu zwo rambalalaho na zwikwara zwo ita curve vhukati ha Potchefstroom na Parys. Hezwi zwithu zwine zwa mangadza zwa zwivhumbeo zwa geometric zwi a vhonala kha eriala ya zwinepe, nahone i ḓivhiwa sa Dome Bergland kana Dome Mountain Land.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe