Tsumbadwadze kha Mbudzi

©Alan R Walker
Lufu zwa zwifuwo zwinzhi lu nga fhungudzea nga u ṱavhanya u vhona tsumbadwadze. Ndi zwavhuḓi u lavhelesa danga ḓuvha ḽinwe na ḽinwe. U fanela u sedza dzine dza vhonala dzi tshi nga dzina mutsiko, dzo sokou lalaho fhasi, dzine kha sokou ḓi kweta dzi sa ḽiho na unwa maḓi na maitele asongo ḓoweleayho na u ḓi rwa.
Nga u ita ngaurali u ḓo kona u vhona malwadze tshinwe tshifhinga zwi ya konḓa u vhona vhulwadze ngauri vhunzhi hayo asumbedza tsumbadwadze dzine dza fana, malwadze anga vhangiwa nga zwitzhili na zwlumi. Tsumbadwadze dzine dza vha uri dzo nwaliwa fhasi dzi nga thusa kha u kona u vhona na u ṱalusa vhulwadze. Arali wa vhona vhuthada vhuhulwane kha mbudzi dzau ndi khwiṋe u amba na muḓivhi khathihi.

Tsumbadwadze dzo Doweleyaho na Malwadze ane Anga vha Atshi Khou ḓa

Kuimele ku songo ḓoweleyaho kwa muvhili: Caprine Arthritis Encephalitis (CAE)
Usa fema zwavhuḓi: Acidosis, Nitrate/nitrite Poisoning, Tuberculosis (M. tuberculosis), Verminous Pneumonia (Dictyocaulus filaria), Anthrax, Contagious Caprine Pleuropneumonia, Melioidosis, Allergies/Insect stings, Bloat, Heartwater
Mafhi ane avha uri ha ngo ḓoweleya: Mastitis, Caprine Arthritis Encephalitis (CAE), Enterotoxemia
Anaemia: Coccidiosis, Barber pole worm, Blood Parasite – (Anaplasmosis), zwilumi, dzi thunzi kana mbadzhane, Caseous lymphadenitis, Tuberculosis (M. tuberculosis), Copper Deficiency, Babesiosis (Red Water), Flukes kana zwivhungu zwo lalaho (zwivhungu zwa nga ngomu), thumbu na zwivhungu zwine zwa vha zwi malani, Trypanosomiasis
Anorexia: Caseous lymphadenitis, Listeriosis, Mastitis,u ḓi hwalatoxemia (ketosis), Urolithiasis (thumbu yo ḓalaho maḓi/cystitis), Pneumonia, Contagious Caprine Pleuropneumonia
Munukho usi wavhuḓi: U sina milenzhe, Coccidiosis
Uvha bofu: Enterotoxemia, Coccidiosis (zwilumi zwa nga ngomu), Polioencephalomalacia
uvhaisala: Acidosis, wo ḽa mulimo
Mafhi ane avha na malofha: Mastitis
Murundo wa malofha: Urolithiasis (thumbu ya maḓi/cystitis), Babesiosis (red water)
U xelelelwa nga malofha: Lice, thumbu na zwivhungu zwa malani
U tshuluwa u tshi khou bva malofha: Anthrax, Enterotoxemia, Coccidiosis (zwilumi zwa nga ngomu), vhulwadze ha nngu dza Nairobi
Bottle Jaw: Liver Fluke, (Barber pole worm), Parasitic gastroenteritis, thumbu na zwivhungu zwa malani
U farea dangani: Tapeworm, u lwala ha mafhi
Circular Lesions (khofheni, mahaḓa, mukulo na maṱo): (u sina)
U hoṱala kana u atsamula: Tuberculosis (M. tuberculosis), Verminous Pneumonia (Dictyocaulus filaria), Pneumonia, Contagious Caprine Pleuropneumonia, Melioidosis
U dzulela u bva malofha: Bloat
Uvha na zwithu zwitshena kha lukanda: Mange (Sarcoptes, Demodatic and Psoroptes)
U fhelelwa nga maḓi muvhilini: Coccidiosis, Acidosis, Barber pole worm, Peste Des Petits Ruminants
mutsiko: Listeriosis, Mastitis, Pregnancy toxemia (ketosis), Urolithiasis (Water Belly/cystitis), Encephalomalacia (PEM)/Polioencephalomalacia (PEM), Rabies, Pneumonia, Anthrax, Colibacillosis (Scours), Johne’s Disease, Melioidosis, Milk Fever, Enterotoxemia, Babesiosis (red water), Heartwater
U tshuluwa/Scours: Enterotoxemia, Coccidiosis, Chlamydial Abortion, Johne’s Disease (M. Paratuberculosis), Liver Fluke, (Barber pole worm) - Parasitic gastroenteritis, Tapeworm, Brucellosis, Acidosis, zwivhungu zwa thumbuni, Peste Des Petits Ruminants
Maṱo atshi bva miṱodzi mitshena (Ocular discharge): Pinkeye, Verminous pneumonia (Dictyocaulus filaria), contagious Agalactia
U dzunguluwa: Insecticides (Aldrin, Endrin Chlordane na Dieldrin)
Maṱo o netaho: Listeriosis
Uvha na mavhala kha lukanda: Fungal Disease (Ringworm), Mange
Excessive Salivation: Listeriosis, Allergies/Insect Stings, Rabies
U lwala: Caseous lymphadenitis, Mastitis, Coccidiosis, Goat Pox, Hemorrhagic Septicaemia (P. multocida), Tuberculosis (M. tuberculosis), Pneumonia, Anthrax, contagious Agalactia, contagious Caprine Pleuropneumonia, Listeriosis, Melioidosis, Babesiosis (Red Water), Heartwater, vhulwadze ha khwanḓa na mulomo (FMD), Nairobi Sheep Disease
Zwithu zwine zwa vha zwi tshi khou bva kha mulomo: Rabies, Bloat, contagious Caprine Pleuropneumonia
U shenga maṋo: Coccidiosis
U xelelelwa nga mavhudzi: Mange (Sarcoptes, Demodatic and Psoroptes), Ringworm (Fungus)
U sokou dzungudza ṱhoho: Enterotoxemia
U zwimba vhukati ha zwikunwe: Footrot, Contagious Ecthyma
U zwimba ho thoma ho kha mavhudzi: Ringworm (Fungus)
U ṱhoṱhoniwa: Lice, Mange
U bvafha: Footrot, vhulwadze ha khwanḓa na mulomo, Brucellosis
Lethargic: Barber pole worm, Mastitis, Acidosis, Urolithiasis (thumbu ya maḓi)
U dzula yo lala i sa koni u ima: Grass Staggers, Pregnancy Toxemia, Enterotoxemia
Usa vha na lutamo lwa zwiḽiwa: Coccidiosis, Anthrax, Mastitis, Rabies, Contagious Agalactia, Johne’s Disease, Listeriosis, Melioidosis, Bloat, Encephalomalacia/Polioencephalomalacia (PEM), Urolithiasis (Water belly), Heartwater, Peste Des Petits Ruminants, Goat Pox
Usa bveledza mafhi manzhi: Barber pole worm, Footrot, Contagious Ecthyma, Coccidiosis, Caseous Lymphadenitis (CL), Copper deficiency, Johne’s Disease, Streptothricosis, Bloat, (Blood Parasite)-Anaplasmosis, Babesiosis (Red Water), Lice, Stomach and Intestine Roundworms, Rabies, Rift Valley Fever
U bveledza zwithu zwiṱuku: (zwilumi zwa malofha) - Anaplasmosis, Babesiosis (Red Water)
Lumps: Mange
Nasal Discharge: Verminous Pneumonia (Dictyocaulus filaria), Pneumonia, contagious Caprine Pleuropneumonia, Melioidosis, Nairobi Sheep Disease, Peste Des Petits Ruminants, Goat Pox
U tshuwa na u tetemela: Grass Staggers
Murundo uno vhavha: Urolithiasis (Water belly)
Pale Mucus Membrane: Barber pole worm
Paralysis/partial paralysis: Listeriosis
Usa aluwa zwavhuḓi: Coccidiosis, Barber pole worm, zwilonda kha mulomo, Babesiosis (Red Water), Flukes or flatworms (internal parasite), Lice, stomach and intestine Roundworms
Maṱo matsuku: Pink Eye
Mukumba wo no hwasa: Coccidiosis, Baber pole worm, Liver Fluke, Copper deficiency, Johne’s Disease, Scrapie, Goat Pox
U ṋoka: Rabies, Encephalomalacia/Polioencephalomalacia (PEM), Listeriosis
Scab or blisters nga mulomo: Iya fhirela Ecthyma ( zwilonda zwa mulomoni), Foot and Mouth Disease (FMD), Peste Des Petits Ruminants, Goat Pox
Scabs ( muvhili): Mange, Goat Pox
U dzulela u ḓi kweta: Mange
Small Blisters (zwikunwe): Vhulwadze ha khwanḓa na mulomo (FMD)
Zwilonda kha vhudzimu: Anthrax
Zwilonda kha Vulva: Anthrax
zwilonda kha maṱo: Contagious Ecthyma (Soremouth)
Zwilonda kha (Scrotum): Contagious Ecthyma (Soremouth)
Zwilonda kha (Vulva): Contagious Ecthyma (Soremouth)
Zwilonda kha Cheek: Rift Valley Fever
Zwilonda kha lulimi: Rift Valley Fever
Zwilonda kha nḓevhe: Contagious Ecthyma (Soremouth)
Strain to Urinate: Urolithiasis (Water belly)
Swallow Belly/Hay belly: Liver Fluke
U zwimba ho ṱanganaho marambo: Brucellosis, Contagious Agalactia, Caprine Arthritis Encephalitis Syndrome
U zwimba kha vhudzimu: Brucellosis
Tremors: Urea poisoning, Copper deficiency, Enterotoxemia, Scrapie
U zwimba maḓamu: Mastitis, contagious Agalactia
Ulcerative Lesions (Inside Lower Lips/Gums): Peste Des Petits Ruminants
U bva zwithu kha maḓamu: Mastitis
U ṱanza: Milk Fever
U onda na usa ḽa nga maanḓa: Footrot, Caseous lymphadenitis, zwivhungu zwa thumbuni na malani, Johne’s Disease (M. Paratuberculosis), Tuberculosis (M. tuberculosis), Copper deficiency, Streptothricosis, Barber pole worm, Coccidiosis (Internal parasite), Trypanosomiasis, Caprine Arthritis Encephalitis Syndrome
zwivhungu: Barber pole worm, Flukes or Flatworms (zwilumi zwa nga ngomu), zwilumi zwa thumbuni na malani, Ringworm, Tapeworm

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe