Mvelelo yo Pfumaho nga zwa Muzika
Vhathu vha ma Tsonga vha ya divhelwa vhukuma mafhungo a muzika wavho wa mvelelo une wa itwa hu tshi khou tamba zwilidzo zwine zwa vha uri zwo vhala. Hezwi u nga zwivhea kha zwigwada zwiraru: stringed, wind na percussion.
Tshilidzo tshine tsha vha uri ndi tsha ndeme ndi stringed ho katelwa na tshine tsha vha tshi tshi khou tsukunyea (xixambi), tshine tsha tambiwa nga vha imbi vho fara string kha maṋo, na thanda ine ya vha ina redonator u mona nayo hu vha huna raba na dzi bow nntha na fhasi, nga tshifhinga tsha muzika.
Xitendze ndi bow ine ya vha na calabash ine kha yo hu vha huna zwithu zwa resonator. Havha na mgangala, ine ya kha di tambiwa na namusi, ndi thanda ine ya vha uri ina minwe, ngeno tshi xipendana hu bow ine yavha uri yo moniwa nga dzi tsimbi na zwa u fara zwo khwathaho na tsimbi ine ya vha uri yo badama. Zwishumiswa zwa wind ndi :tshitiringo tshine tsha vha na mabuli mararu, na ṋanga na maṋanga a phukha dza luvhilo (Mhalamhala).
Zwilidzo zwa Percussion hu vha huna tambourines na dzi ngoma. Ine ya vha yo ita tshipulumbu (Tsomane) i tambiwa nga vhathu vhane vha vha dzi nanga vha tshi khou lafha vhathu vhane vha vha uri vhana mimuya mivhi. Ngoma hu vha ho katelwa na ndzumba na xigubu, zwine zwa lidziwa nga tshifhinga tshine ha vha huna dzi ngoma dza vhanna na dza vhafumakadzi nga thonifho, ngoma i shumiswa huna mishumo ya u pembela.
Huna zwilidzo zwivhili ( winwe zwi ya vha zwi zwa mvelo kha vha Tsonga) zwine zwa wela nga nnda ha hezwi zwo nwaliwaho : piano yo no lidziwa nga tshanda ine ya vha na tsimbi dza malo, zwine zwa vha 10cm (u lapfa maga maṋa) na 1 cm ( liga) u vulea, ine ya vha yo itwa nga thanda, i tambiwa nga u dia kha zwithu zwa tsimbi, zwine zwi vha zwi tshi nga xylophone ine ya vha na keyboard ine ya vha uri ndi ya thanda na resonator ya calabash.
Muzika wa tshi Tsonga wo no shanduka ubva tshe wa rikhodiwa nga 1920. Namusi ndi minwe ya mizika ine ya divhea kha shango, ho tangana zwa tshi zwino na zwa sialala.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe