Vha Vhewa sa Mufunzi
Musi vha tshi thoma zwa ngudo dza bivhili vho vha vha sathu thoma u ita zwa polotiki. Naho huna uri tshifhinga tshothe kha vhutshilo havho vho vha vha tshi lwa nga ndila dzothe uri vha songo vha na lihoro line vha wela khalo. Fhedzi nga nwambo wa mvumbo yavho vho vha vha si nga si litshe thambulo ya vhathu vhatsu vha tshi khou itelwa nga vhatshena.
Vho vha vha tshi lora nga shango line la vha na mulalo line la sa vhe na u talulana nga lukanda. Vha funa shango line vhathu vhothe vha ya lingana hu sina zwa u tshimbila wo fara basa, na u kona u swikelela pfunzo hu sina zwa u isa vhathu mahayani. Nga murahu ha musi vho-Tutu vha tshi vhewa vhufunzi vho do pfuluwa vha ya vha dzula UK u isa phanda na pfunzo dzavho dza vhufunzi musi vha tshi vhuya vho di wana vhathu vha tshi khou tshila fhasi ha mutsiko.
Musi vha tshi vhuya vho mbo di tholiwa sa lecturer nga murahu ha musi vha sathu humela UK hafhu u shuma fhasi ha tshiimiswa tshine tsha pfi Theological Education Fund (TEF) he vha do vha vha luthatheni kha u tsikeledziwa kha manwe a mashango a Third World countries, nga maanda kha vhane vha vha kha manwe mashango a Afrika.
Mushumo Muhulwane kha u Matsha
Musi vha tshi vhuya Afrika Tshipembe nga 1975 nga murahu ha musi vha tshi fhedza dzi ngudo dza vho dza bivhili, vha mbo di vhewa sa Dean ya St Mary’s Cathedral, Johannesburg nga murahu vha vha mu Bishop wa Lesotho. Na hafho he vha do thoma u shuma vha tshi khou sedzana na tshiimo tsha Afrika Tshipembe. Nga uvha muthu ane a divhiwa ane a kona na u ima phanda ha vhathu a amba vha tshi amba nga ndila ine zwithu zwa sa khou tshimbila zwone.
Ubva hafho vha thoma u dowela na u shuma na manwe madendele vho no nga Winnie Mandela na Mamphela Ramphele kha u phadaladza mulaedza wavho. Vho vha vha tshivhidza u boycotter ha zwa ikonomi zwa mashangodavha nahone vha sa shavhi vha sasaladza vha 1967 Terrorism Act yo diswaho nga muvhuso wa tshitalula.
Musi ho sala nwedzi muthihi uri hu vhe na zwa matshudeni atshi khou gwalaba nga dzi 16 Fulwi 1976 vho-Tutu vho nwalelwa vhurifhi we avha a mu prime minister nga tshenetshila tshifhinga, John Vorster uri ahumbule ndila ine mavhuru vho i dzhia uri vha kone uvha na maanda vha amba dzi ndia dzine dza nga thusa kha u fhelisa mugwalabo zwi tshi khou itelwa vhothe vha Afrika Tshipembe. Vha amba nga zwine zwa nga itea arali ha sa fheliswa zwa muvhuso wa tshitalula.
Vhurifhi havho ha latelwa kule hu ndila ya uri vhu nga phadaladza zwa polotiki. Musi zwa matshudeni zwa mugwalabo zwi tshi thoma, vho-Tutu vho tikedza vhabebi na vhana vha tshikolo.
Musi Passport ya Tutu i tshi Dzhiwa
Nga 1978 vho-Tutu vha mbo ditiwa uri vha vhe General Secretary ya dzi kereke dza Afrika Tshipembe (SACC) zwa ita uri vha tshi khou shumisa vhuimo havho vha vhee pfanelo dza vhathu phanda. Musi munwe wa vhafunzi atshi do fariwa John Thorne nga 1980, vho-Tutu vho rangaphanda u matsha ha mugwalabo zwe zwa do ita uri na vhone vha fariwe.
Vhone na vhanwe vhathu vho mbo di fariwa vha lala khothoni vha bva li tshi tsha nga beili. Zwa ita uri vha muvhuso vha dzhie na passport yavho. Nga mulandu wa hezwi ho mbo di vha na mutangano vhukati ha vha kereke na vha muvhuso, vho-Tutu na prime minister PW Botha vho vha vha hone.
Kha mutangano vha kereke vho vhudza vha muvhuso uri vha fhelise zwa muvhuso wa tshitalula hu sa do vha na ndozwo nnzhi. Wo vha mutangano u songo vhaho na mbuyelo, fhedzi vho-Tutu avho ngo fhela mbilu u swikelela vhahulwane vha muvhuso.
Nga 1980 ho vha hafhu nwaha we vho-Tutu vha saina linwalo la uri Vho-Mandela vha bve khothoni, zwa ita uri hu vhe na u khombetshedzana u shuma. Musi vho-Tutu vha tshi fhiwa hafhu passport yavho ng murahu nga 1981 vho ya vha dalela mashango ane a swika 10 kha la Europe na North America vha phadaladza mafhungo nga ha muvhuso wa tshitalula, vha tshi khou humbela vharangaphanda vha mashango uri vhade na ndila ya zwa ikonomi zwine zwa nga fha mutsiko Afrika Tshipembe.
Musi vha tshi vhuya Afrika Tshipembe passport yavho ya dovha ya dzhiiwa hafhu. Vho vha vha tshi khou lingedza u vala zwe vho Tutu vha ita. Munwe we aita hezwo vho vha vha tshi shumisana kha zwa dzi kereke vhe vha vha vha tshi khou tanganedza tshelede ya u ita dzi khunguwedzo dza u lwisana na SACC he vho-Tutu vha vha vha muhulwane.
U isa Phanda na Mulaedza wa Mulalo
Nga 1982 vha isa phanda na u nwala mariifhi vha tshi hou lwela uri hu vhe na mulalo. Hezwi hu katela na vhurifhi he ha do nwalelwa mu prime Minister wa Israel vha tshi khou vha vhudza uri vha imise zwa u boma Beirut na Palestinina muhulwane wa hone ndi Yasser Arafat vha tshi khou muhumbela uri akone u vhona u tshila ha Israel.
Vha livhuwa vharangaphanda vha Zimbabwe, Lesotho na Swaziland kha u dzula na mathubwa a Afrika Tshipembe na u vha humbela uri vha vha tendele vha vhuye hayani. Vho dovha vha ya vha dalela United States of America (USA) musi vha tshi fhiwa hafhu passport yavho uri vha kone u amba kha Triennial Convention of the Episcopal Church.
Musi vha henengei vho sasaladza we avha amuprisidenthe vho Ronald Reagan kha u vha na vhuledzani na muvhuso wa Afrika Tshipembe, vha amba uri zwi vha zwi tshi khou tutuwedza khethululano nga muvhala.
Vho swika he vhafuniwa vhukuma America nga vhathu vhe vha vha vha tshi khou fanyisa na lishakandila la vho vho-Martin Luther King Jr. Vhatshena vha Afrika Tshipembe hezwi zwithu azwo ngo vha takadza, vha fhindula vha na vengo la tshitalula. Vho mbo di nangiwa uvha patron wa United Democratic Front (UDF) nga 1983.
Vho tikedza mufumakadzi wavho Leah, musi atshi nwalela zwa u kona u shuma zwavhudi dzi nduni. Nga 1983 ndi hone he a wana South African Domestic Workers Association. We a dovha hafhu wa vha nwaha we vho-Tutu vha tangana na Pope uri vha kone u amba nga ha nyimelo ya Afrika Tshipembe.
Musi vha tshi pfa uri vhathu vha Mpgopa Western Transvaal vha khou tea u bviswa vha iswa Bophuthatswana midi yavho i do kwashiwa vhone na vhanwe vhatendi ngavho vho mbo di vha na mulindelo. Kha havho vhathu ho vha huna Dr Allan Boesak.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe
‘ ubva zwezwo ndo lavhelesana na hoyu mushumo u tshi khou hula , wa vha na maanḓa wa vha wa vhukuma vha ralo Vho-Mandela....