E Vuhosini
Tani hi leswi valungu vanga fika va tisa kufuma ka vona eka matiko ya Vatsonga, matimba ya tihosi ya hungutekile. Loko kuya fika 1920s valungu votala vavone ku mbombomela ka vuhosi laha akungahari na nawu. Va hambanyisi vavone rixaka tani hi kaya ra ntumbuluko wa vanhu va Afrika vanghena eka mphikizano lowu tlakukaka na valungu eka tindzhawu tale madorobeni.
Xiyimo xa vuhosi axi tiyisiwa hi milawu hi malembe yava 1920s naswona, endzhaku ka 30 waa malembe lawa yanga landzela, tindzhawu tale vuhosini tisungule kuva ta nkoka eka mafumelo ya Bantustan. Kuya hi ndzhavuko hosi xikan’we na vaseketeri va yona vana vulawuri byo hetelela naswona aswi endla xiphemu xa nkoka eka mafumelo ya mintlawa hinkwayo ya vaTsonga.
Vuhosi bya tswaleriw naswona byi nyikiwa munhu lonkulu walaha mutini eka rixaka ra ntlawa walowo. Hosi leyintshwa yifanele kuva yi pfumeleriwa hi khansele kutani yivekiwa ximfumo. Loko ahari ntsongo loko ku lova tata wa yena, ndzisani ya tatana wa yena hi yena a faneleke ku khomela tani hi hosi yo khomela. Khale hosi ayiri na matimba swinene.
Akuri yona leyi nyikaka switandi eka vaaki xikan’we naku sungula ku endla timfanelo taku yimisa madlala, mintirho yantshovelo xikan’we naku cinela mpfula; hi yona yi nghenelelaka exikarhi ka swirho swa ntlawa na laha kungana mimoya ya valehansi; yi teka swiboho hinkwaswo mayelana na nyimpi na mavuthu; hi yona yitlhelaka yiva na vutihlamuleri eka ku fambisa rixaka, naswona yi tengisa milandzu yankoka xikan’we na lava vatlhontlhaka xiboho vaswi endla na ndhuna.
Hosi yi pfuniwa hi vatirhi lava tirhaka mintirho yo hlawuleka. Namuntlha tihosi i vatirhela mfumo lava hakeriwaka lava ntirho wavona kunga ku fuma vanhu va tiko ravona. Vafanele va hlengeleta xibalo xikan’we naku tiyisisa leswaku kuna vukorhokeri byo fana na kunghenisiwa ka mati kumbe ku akiwa ka swikolo e tikweni. Vaya emahlweni va tirha mintirho yankoka yaku tshembheka nakuva vanga voyameli etlhelo xikan’we naku fambisa tiko.
Translated by Ike Ngobeni