Vuyeni e Ntangeni wa Mapungubwe

Nkatsakanyo wa Mapungubwe

©David Fleminger
Ntanga wa Mapungubwe wu amukela magidigidi wa vuyeni vana nhlekani (kukatsa mintlawa ya xikolo) naswona tinhlayo tinyanya kukula kuya hinkarhi. Ku hundza kwalano, 60% wa vuyeni i vantima, lava vonakaka ngopfu kutlula vuyeni bya valungu kutlula eka mintanga leyin’wana.
Leswi swingava swivangiwa hikuva Mapungubwe wuri ntanga wosungula kuva wukongomisiwa eka nkarhi wohlawuleka wa xi Afrika; lowu tlangelaka matimu lawa yanga tshama ya tumbetiwa kumbe ku aleriwa.
Mintanga leyin’wana, hitlhelo lerin’wana, yivonaka tani hiku engeteleriwa ka maendlelo ya xihlawuhlawu naswona vantiva avanga pfumeleriwi. Nkatsakanyo wa tinxaka e Mapungubwe i xin’wana lexi SAN Parks yinga tiyimisela kuxi hlohletela eti nkambeni ta yona.
Leswi switlula na tipolotiki. Mapungubwe yisungula kuva na ndhuma hikuva indzhawu yakahle swinene kuyi vhakela. Ndzhawu yi kahle swinene no hlawuleka. Tindzhawu ta vuwiselo hileti hlamarisaka.
Ntanga lowu wuna tindzhawu tankoka tinharhu ta archaeology ta Mapungubwe Hill, K2 na Schroda.

Uyimele Yini?

©Roger de la Harpe
Ntanga lowu wuna byetlelo bya kahle swinene (kutlula na Kruger) xikan’we na rifuwo ra swikoka rinoko na swilo kuswiendla.
Nhova leyingale ntangeni ayi tolovelekangi naswona yina swotala. Kutlula malembe lawa yotala swinene, leswi khale akuri swintshabyana se swihundzukile ndzhawu leyingana minkova na swiganga leswi cincanaka.
Emakumu ka nambu wa Limpopo, masalela ya swintshabyani leswi yakunyika xiganga nyana lexi loko u rhelela xona uyaka enambyeni. Vuhenhla byakona byisukela 300 kuya eka 780 wa timitara ehenhla ka lwandle.
Tintshava letinga tshama toxe nati koppies ta ndzhawu, to fana na Mapungubwe, tive kona loko leyara ya Clarens Sandstone yitava yi khukhuriwile e henhla ka ti aeons, kufikela loko kusale nhlayo nyana ya swimilani swisele.
Masalela ya ribye rotshuka (leri hlamuseriwaka tani hi ‘petrified desert dunes’) swikatsana na byasi bya xitshopani eminkoveni kunyika vuyeni muhlovo nyana wokarhi.

Translated by Ike Ngobeni