Thulano Ka Mehla
Dikamano magareng ga Maburu le British e be e le mathata kudu. Ka morago ga (Great trek). British, ba lemoga ka pelaelo boipušo bja maburu, eupša morago ga nako a ile ba feleletša ba itshola ka sephetho sa bona, ge go ile gwa bonala gore Afrika Borwa e ka ba le lehumo la diminerale. Ditaamane di ile tša hwetšagala mo Kimberley ka ngwaga wa 1860s gomme ntwa ya mathomo ya maburu (anglo-boer) e ile ya ba ka ngwaga wa 1880 (kago thunywa bja mathomo kua Potchefstroom) e ile ya fela ka ngwaga wa moragonyana ka katlego ya maburu.Mengwageng ye lesome ya go feta ya 1800s, seemo se gape se ile sa ba thata. Gwa latela kutollo ya gauta mo Witwatersrand, British e ile ya thoma go tšhikinya boipušo bja direphabliki tša balemi (zuid afrikaanse republiek leOrange Free State) gore e tsenywe ka gare gape mo Feterale ya naga ya Afrika Borwa. Maburu a be a sa nyake go kwa selo gomme ba ile ba tshepiša go lwela tokologo ya ona. Se se ile sa tšwelapele go fihlile ntwa e ba e kgolo.
Ntawa Ya Bobedi Ya Maburu – (Anglo-Boer)
Ntwa ya Bobedi ya Maburu (le ntwa ya Afrika Borwa) e be e le ye telele, ka go goketšwa mo sephiring. Ba ile ba ihwetša ba sena didirišwa tša go lwa lwantšha batho, maburu a ile a šomiša se go mohola wa bona ba hlola banna gore ba be commandos tše nnyane. Commandoes tše kgolo ba be bah lasela British gomme e be ba timilela gare ga sethokwa. Gantši British ba be ba lekediša eupša go be go le boima go fihlelelwa bogale bja molemi. Tlemano kamoka e ile ya senyega le dhihlaselo tša ka morago – ntwa ya mathomo ya kganetšo.Mafelelo, British ba tšere sephetho sa go raloka kgwele e thata gomme ba thomile ka maatla go ba pholisi ye šoro mo lefaseng ya go lwantšha kganetšo. Dipolase di ile tša fišwa le dibjalo di ile tša senywa. Basadi le bana ba ile ba golegwa le go išwa kampeng, moo go be go nago le tlala le malwetši.
Mong wa Dome
Lefelo la Vredefort le be le le boima. Ka 1901, Lord Kitchener ka boikgantšho ba ile ba bega gore ga go na dineelano tše di setšego mo seleteng sa parys-reitzburg gomme dikhempe mmalwa di ile tša hlongwa moo lefelong leo (go akaretša le ye nngwe yeo e ka bego e šomišitšwe go bagolegwa ba baso). Mafelelong, maburu a ile a gapeletšwa go rerišana lenaneo le meputso ya Afrika Borwa e thalwe. Thulano ile ya direga gare ga mengwaga ya 1899 go fihla 1902.Mabakeng a kanegelo ya rena, thaba ya naga ya Vredefort Dome e laetša go ba lefelo le le botse la papadi ya maburu ya katse le legotlo le British. Gakanyo ya melapo le lekopo di file mafelo a mantis a go iphihla a commandos, e bile lefelo Vaal Rive le le bohlokwa le be kgaoga mo seleteng.
Mong wa Dome o a le leburu le le kotsi kudu wa go bitšwa (Christiaan de Wet). O be a le mootlwa ka thoko ya British eupša o be a kgona go efoga go ngwala nako. O be a na le semelo sa go thelela gore a hwetša leina la ‘The Boer Pimpernel’.
Molaodi Yo Mohlokwa
Christiaan de Wet o be a gagamala eupša e be e le moetapele wa go tuma. O thopile kua fame ka nako ya ntwa ya Nicholson’s Nek, fao maburu a mannyane a ka fase ga taolo ya gagwe ba fentše sekwata sa British gomme ba swara bagolegwa ba go lekana 800. Ka morago o ile a tšwetšwa pele go ya ba molaodi wa cammandos a Freistata gomme a tšea mošomo wa gagwe ka gusto.Sa mathomo, o ile a lahla British ka go ba hlasela morago. Go tloga fao a senya morathi wa terene pele ga Vaal River e be a hlasela tšhemo/noka ya Brithane le dirišwa tša bobolokelong bja go lekana le seripa sa milione Phaonteng. Brithane ba be ba befetšwe.
Ka fao, ka bogale, Ba Brithane ba ile ba leka go swara mmušo yeo e be e lego mo Bethlehem. De Wet le balatedi bja gagawe thuša eupša ba paletšwe go bušetša Ba Brithane morago. O ile a kgona go hwetša Mopresidente Steyn le ba bangwe ba ba mmalwa ba ba bohlokwa go Bethlehem pele e ka, le ge go le bjalo, o ile a tšwetšwa pele go ya go ba felegetša go Potchefstroom.
Monyetla
Lord Kitchener o bone monyetla wa go go fediša ntwa, le romela sekwate sa go lakana 50 000 a go hwetša christiaan de Wet Hunt. Ye e be e le mathomo a De Wet Hunt ya mathomo (mafelelong ba ba raro). Go šalwa morago ke batho ba Brithane, de Wet le sehlopha sa gagwe se kitimitše go ba Vredefort, e be ba tshabela tsela ya Ba Brithane. Bjale, Ba Brithani ba be ba mo kgobokanetše mo Bohlabela le Borwa, ba thibela tsela ya go tsenamo Freistata. De Wet ba swanetše go putla Vaal. Potšišo e be e le kae.Lord metheun, ye e laolago British mo Thransvaal, ba ile ba laelwa go bogela dinoka ka moka tša go putla magareng ga Scandinavia Drift le Lindeques Drift, eupša go be go na le ba bangwe ba lesome pedi magareng a dintlha tše pedi gomme Ba Brithane maatla ba be ba šetše baaphurulogile. De Wet o swere sa gagwe gomme a tšea batho ba gagwe ba iša morago ga noko mo schoemansdrift ka Agostose 6, 1990.
Naga Ya Thaba Ya Dome
Morago ga nako Metheun e ila ya kwa ka tsela gomme a romela mašole go kgoala tsela pele maburu a ka feta mo Transvaal. Madimabe ke gore ge ba fihla lefelong leo, ba hweditše mmidi wa lekopo le molapo yoo dirilego gore go be boima kudu. Christiaan de Wet, le ge go le bjao, o be a sepela ka lekeke mo lefelong la thaba ya Dome, a ya potch. Go feta fao o rometšwe mašole a mmalwa go šoma bjalo ka molaba, gomme go realo ba bea molaba go Ba Brithane gore ba nagane gore o be a tlo boela kua Freistata ka Lindeques Drift. Le ge e le Ba Brithane ba biditše mašole a bona go tšea tsela yeo e sego ya nnete, De Wet o ile a tsena ka nokeng ya Mooi go ya le mo potch.Ka morago nnyana Ba Brithane a ile ba lemoga phošo ya bona gome mpshafatša kitimišo ya bona, ba tsenelela di direthe tša De Wet ge ba tšhabela go ya ka leboa go magaliesberg. Dintwa di thomile ge Maburu a kitimela go Olifant Nek, go feta gore ba ye magaliesberg. Metheun o be a tshepa gore Olifants Nek e be e swaretšwe ke Ba Brithani gomme a romela banna ba gagwe go thiba ditsela tše dingwe ka moo lefelong leo. Eupša o be a phositše. Tsela e be e bulegile gomme De Wet o ile a timile gare ga thaba. Kitimiša e be e fedile. Legotlo le be e le sepetše.Translated by Lebogang Sewela