Leruma la setšhaba
Ka bogareng bja-1961, baetapele ba ANC ba kopane ka sephiring gomme ba tšeya sephetho sa boyo sa go hlama Umkhonto we Sizwe (MK), lerumo la setšhaba, go lwa ntwa ya sešole kgahlanong le kgethologanyo. Mandela o bile a bewa bjalo ka molaodi. Sephetho se be phihlelelo ya bohlokwa — dihlaselo di be di tla dirwa thotong, gomme go be go ka se be le polao ya baagi.
Se sa mathomo se be se beilwe mo tumelong ya ANC ye theilwego godimo ga molawana wa Mahatma Gandhi wa tlhokego ya dikgaruru gomme sa bobedi, ka leano le kgopolo ya gore go bolaya bašweu e tla šoma fela go gapeletša letšhogo la bona go mmušo wa bontšhi.
Ka diboela tše mmalwa molao o ile wa tšwetšwa pele mo mengwaga someng ye e latelago. Ka ge go e ba le molawana wo mofsa, Mandela o sepetše ka Aforika le go ya Brithani le Soviet Union. Mmušo o be o mo emetše go boela morago go tšwa ka ntle eupša e relela a tsena ka nageng a sa ka a thibelwa, a tsena go tlago ka Bechuanaland yeo bjale e lego Botswana.
Bataolo ya Brithani ya Bokoloni ba be tseba le seemetseng ka nako le lefelo la go tsena ga gagwe ka Aforika Borwa, eupša ba se botše Pretoria. Ke boditšwe se se ke mokhuduthamaga wa tšhireletšo, Gerry Forrest, gomme ka mo kgolwa ka lebaka la gore ke be ke tseba le ka dipoledišano tša go feta gore o be a ena le kgopolo ya fase ka Maphodisa a Aforika Borwa le gore o be sa rate bagwera ba gagwe ba tšhireletšo ka lebaka la dikgopolo tša kgatelelo tša bona.
Tiragalo ye nngwe yeo e mo selekilego ke ge be a otlela go tsena ka Aforika Borwa bomme lephodisa la ka potareng la mo laela go bula ponete ya sefatanaga sa gagwe. 'O nagana gore ke fihlile Mandela ka enjeneng?' Forrest o botsistše ka kodutlo.Ka Phato 1962, Mandela o swerwe ge a be a le leetong ka Natala, gomme a sekišwa a be a romelwa kgolegelong ka molato wa hlohleletšo le go sepela ka nageng ntle le molao.
Kahlolelo ya ka Sehlakahlakeng sa Robben
Ka moragonyana, mola a le kgolegelong, tlhaselo ya Rivonia e diragetšego, gomme ka go šomiša bohlatse bjo bo ngwetšwego bjo bo hweditše moo, yena le bašomimmogo ba i le ba išwa tshekong ka ditatofatšo tše kotse kudu tša go nyaka go tloša mmušo ka kgapeletšo. Kahlolelo ya lehu e be e le leru le boima le be le le godimo ga tsheko ya bona, gomme e be e le kgonagalo ya nnete.
Ka ntle ga didiko tša Mmušo e be e le kgopolo ka nako yeo gore e be e le fela maatla a dikgatelelo ya boditšhabatšhaba ao a dirilego gore moahlodi a swarele morago gomme a lahlele bophelo ka moka kgolegong go Mandela. Mandela o ile a išwa Sehlakahlakeng sa Robben kgolegong ya tšhireletšong ya godimo kudu bjalo ka mogolegwa wo tee wa ba 1 400 goba bjalo ya bagolegwa ba ba swerwego fao.
Mmušo o ganne go ba amogela bjalo ka bagolegwa ba dipolotiki gomme ba hwetša maemo ao a swanago le bagolegwa bao ba tlwaelegilego ba bosenyi (ka ntle le ge e le gore bagolegwa ba dipolotiki ba ganeditšwe ka tshwarelo ya maitirišo ya tee-tharong ya kotlo ya go fiwa babolai, bakati le mahodu).
Mandela o be a na le maemo a fase a dijo a filwego le bagolegwa ba batho baso ba bangwe go bapišwa le ba mmala le ba go tšwa Asia — gomme ka moka ba be ba e na le tša fase go bapišwa le bašweu, bao le bona ba bego ba le golegilwe ka Tsheko ya Rivonia, bao ba bego ba beilwe ka kgolegelong ya selegae ya ka Pretoria.
Tlhagišo ya Daily Mail
Rand Daily Mail e thušitše go kaonafatša bophelo bja Mandela le bagolegwa ba baso ba bangwe ka go hlagiša maemo a fokolang a ka kgolegong ka 1965. Mmušo o ganeditše nnete ya seo re hlagisitšego gomme ba fetša mengwaga ye mene ba sekiša ditshebi tša rena le mafelelong le morulaganyi le nna bjalo ka mmegi; le ge go le bjalo, ka nako e tee, e šomile ka go kaonafatša maemo.
Poelo ye e itšego ya Mandela le ba bangwe, go tloša mathata a bona a ka marega a dikonkereite tša disele tša go tonya, e be e le gore ba ile ba fiwa dieta le dikousu bakeng diphašane tsa rabara (ba bangwe ba bagolegwa ba be ba sena le tšona tše eupša ba be ba ya ka maoto a hlobotše); ba ile ba fiwa marokgo a matelele bakeng sa a ma kopana a botelele bja tee tharong ‘tsotsi’ (‘leloko la sehlopha sa ditsotsi') le dijeresi ka lebaka le.
Maemo a a boima a a ile fokotšega go ya ka nako gomme gwa ba le mafelelo a bošoro bja bahlokomedi' bo Mandela o be a lego wa mathomo go bo hwetša. Mandela e tšwetše pele go gola bjalo ka motho.
Go ratega gagwe ga tlhago le bokgoni bja boetapele bo tlile go ya ka pele. Ga se fela gore o ile a etapele banna ba ANC ka kgolegong, eupša o be a hlomphiwa ke bophegišani bja sepolotiki ba ANC — Pan-Africanists le Poqo ya go hlagela thoko, African Resistance Movement ye nnyane le Yu chi Chan Club ye nnyane. Mandela o be a dula a le gona go fa keletšo go motho yo mongwe le yo mongwe yo a e ratago. O be a tsebja ka go ya fase ga gagwe le go nyaka go theeletša seo ba bangwe ba be go ba nyaka go se bolela.
Translated by Lawrence Ndou
Ka kopanong ya setlhara ya OAU ka Tunis ka Phupu 1994, mmegi wa ditaba o hlalošitše Mopresidente Mandela bjalo ka "lentšu la mekgwa la Af...