Melao ya Lenyalo ya Nguni
Ka tlwaelo lenyalo le be le le exogamous (balekane ntle ga sehlopha sa lelapa), yeo e bego e le pharologantšho ya Nguni ka kakaretšo. Ngwana yo mongwe le yo mongwe wa Nguni o belegilwe ka gare Kgoro ya botate gomme lenyalo gare ga kgoro ke sebe gomme ka molao le be le sa dumelelwa.
Magareng ga Mathosa, bao ba bego ba gapeletša kudukudu mabapi le se, lenyalo le be le efogwa ka dikgoro ka mola gare ga borakgolo ba banne ka moka. Lenyalo le be le le virilocal, seo se rago gore mosadi o be a dula le monna wa gagwe le batho ba gagwe.
Lenyalo gape le be le le polygynous, gomme dikgoši le banna ba humilego bao ba nago le Mehlape ye megolo ya dikgomo ba be ba nyala basadi ba bantši, ka dinako tše dingwe, ba be ba ba le basadi ba go feta ba bane. Ba be ba fapantšhwa go ya ka dintlo tša go fapana. Magareng ga Mathhosa, mosadi yo mogolo o be a le gare ga Ntlo ye Kgolo le Ntlo ya go le Letona.
Mosadi yo Mogolo
Mosadi yo mogolo o be a na le maikarabelo a go tšweletša morwa le mojabohwa, morwa yo mogolo, yo a hweditšego maemo a tatagwe – o tla ba kgoši goba hlogo ya lapa ka morago ga lehu la tatagwe. Mosadi yo mogolo wa kgoši ka tlwaelo e be e le mosadi wa maemo, morwedi wa kgoši go tšwa mmušong wo mongwe (kgošigatšana ya Khoisan goba Thembu).
Moemedi wa monna, morwa wa mathomo wa mosadi wa kgoši wa ka lehakoreng le letona e be e le kgoši goba hlogo ya lapa, le mešunkwane, bana ba gagwe le balatedi. Le ge go le bjalo, o be a na le maikarabelo a go hloma mmušo gagwe goba lapa la gagwe ka go tšea lefelo le mpsha goba leo le bego le se na batho. Basadi ba bagwe ba be ba šoma go thekga (amaqadi) dintlo tše pedi tše kgolo gomme di be di fapantšhwa ka maemo ka tswanelo.
Ditlamorago tše bohlokwa tša kgoši go nyala mosadi yo mogolo ka moragonyana mo bophelong, ka morago ga manyalo a mangwe, ke morwa wa bona yo mogolo le gore mojabohwa e be e le yo monnyane go feta morwa wa gagwe yo mogolo a e itemogelwago. Se e be e le mothopo wa thulano magareng ga bobuti ba babedi.
Thulano ye ka magareng ga morwa yo monyane wa gagwe le morwa yo mogolo e tla feleletša ka yo monnyane a tšea bokgoši bja yo mogolo, go swane le Tshawe le Cirha bao ba boletšwego ka pele. Ka lehlakoreng le lengwe, e feletša ka karogany ka gare ga mmušo ka bo ona, go swana le tshenyo ya magareng ga Rharhabe le Gcaleka.
Ge monna a be a na le mosadi yo motee, le ge e le gore e be e sa tlwaelega magareng ga satšhaba, mosadi wa gagwe wa mathomo o be a ba Mosadi yo Mogolo gomme morwa wa gagwe yo Mogolo a ba mojabohwa.
Basadi ba monna yo a nago basadi ba bantši, yo mogwe le yo mongwe o be a na le lefelo la gagwe le methopo wa ekonomi ka dikgomo le mabele go fepa malapa le dintlo tša bona. Mosadi wa kgoši wa ka lehlakoreng le letona ka tlwaelo o be a na le motse wa gagwe kgole le motse wo mogolo.
Ge monna a be a na le mosadi yo motee, le ge e le gore e be e sa tlwaelega magareng ga satšhaba, mosadi wa gagwe wa mathomo o be a ba Mosadi yo Mogolo gomme morwa wa gagwe yo Mogolo a ba mojabohwa.
Basadi ba monna yo a nago basadi ba bantši, yo mogwe le yo mongwe o be a na le lefelo la gagwe le methopo wa ekonomi ka dikgomo le mabele go fepa malapa le dintlo tša bona. Mosadi wa kgoši wa ka lehlakoreng le letona ka tlwaelo o be a na le motse wa gagwe kgole le motse wo mogolo.
Dipoledišano tša Lenyalo
Tšhutišo ya dikgomo (ikazi) go tšwa go baemedi ba monna go ya go baemedi ba sehlopha sa basadi e be e laetša go tempa lenyalo le go lefa tshenyo go tate wa mosadi ka ga tahlegelo ya mošomo wa gagwe. Lenyalo le dipoledišano magareng ga malapa a mabedi a na le go ba boima le go tšea sebaka, kudukudu ge go etla mo tabeng ya tefo ya dikgomo tšeo di swanetšego go fetišetšwa.
Tšhutišo ya dikgomo e be e šoma bjalo ka sebopego sa netefatšo: ge mosadi a ka tlaišwa ka lapeng la gagwe le le mpsha, a ka boela gae go batswadi ba gagwe lgomme lapa la monna wa gagwe le tla lehlagela ke dikgomo. Monna yo a amogetšego dikgomo tša morwedi, a ka di šomiša dikgomo go hwetša mosadi wa tlaleletšo goba o ka di šomiša go thuša mošemane wa ka bokgošing go hwetša mosadi.
Ka fao, neelano ya dikgomo ka lenyalong e be e le mokgwa wa go fetiša mahumo, le basadi ba ya ka lehlakoreng la dikgomo. Missionaries, ba na le tumelo ya gore lobolo ke mokgwa wa go reka mosadi, gomme ba ile ba emiša tiro ye ka mabaka a setho.
Le ge e le gore ka mehla mayalo a laolwa ka kerekeng goba ka mo Kgorotsheko ya Maseterata Lobola e sa le gona, le ge go le bjalo e lefelwa ka tšhelete ya go lekana le boleng bja dikgomo tša bmmaraka wa kgwebišano.
Lenyalo la setšo e be e se fela mokgwa wa go hloma kamano magareng ga maloko goba mabaka a tšweletšo. Go feta fao, e be e le tsela ya go hlama kwano magareng ga dihlopha tša ka ntle, ke lebaka leo manyalo a ka gare ga kgoro a be a iletšwa.
Bophelo bjo Bofsa ba Mosadi
Ka morago ga lenyalo, mosadi ke moeng ka ntlong ya gagwe ye mpsha. O swanetše go bontšha tlhompho (intlonipho) go matswale le maloko a godingwana a ngwako; o be a sa tshwanela go ikopanya thwii le dintlo ka go sepela ka moraleng, eupša o be a swanetše go tla ka morago; gape o be a dumelelwa go tsena ka lešakeng la dikgomo. Maemo a mosadi ka lapeng a be a kaonafatšwa ge ntše go ya, ge a ba le bana gomme ba gola.
Basadi ba go tšwa madi ba bonwa ba tšhilafetše ebile ba ka khuetša diruiwa ka fao ba be ba sa dumelelwa go tsena ka lešakeng la dikgomo. Ge mosadi a šetše a fetile menopause, maemo a gagwe a be a swana le a banna. O be a dumeletšwe go nwa bjalwa le go tsenela ditšhitelego le go kgoga phaepe.
Translated by Lebogang Sewela