AmaNdebele aseNingizimu Afrika

© Dr Peter Magubane

Imvelaphi yama-Ndebele

Ngekhulu lama-17, uNdiya wabe esehlukana nabazala babo baseNuni, ababezoba yingxenye yombuso onamandla waseZulu. Ngaphansi kobuholi bukaMusi, iNtabeni yesiNdebele yahambela emaphandleni, yazakhela enyakatho yosuku lwamanje ePitoli.

Kuthiwa uMusi wayengumbusi ohlakaniphile, owakhathazeka okokuqala kwaba nenhlalakahle yezikhonzi zakhe kanye nokuvikelwa kwawo ekuxhashazweni komakhelwane abanamandla.

UMusi uthembele ekukhulumisaneni hhayi ukuhlukunyezwa ukuze athole indlela yakhe. Njengombusi onobulungisa futhi ohlonishwayo onomusa, kucatshangwa ukuthi uye waqiniseka ngabantu baseSuthu phakathi kwakhe nabantu bakhe.

Ukuhlukaniswa Kwabo

Lapho uMusi efa, indodana yakhe endala, uManala, ibizwa ngegama elizayo. Lokhu kwaba nenselele yindodana ephakeme, uNdzundza, kanti ukuqhuma phakathi kwalaba ababili kwahlukanisa iNdebele eyayisihlanganisiwe. Ekugcineni impi yayingenakugwema futhi, ngesikhathi sokulwa, uNdzundza wanqotshwa futhi wabaleka.

Yena nabalandeli bakhe bebangena empumalanga, bahlala engxenyeni engenhla yoMfula we-Steelpoort endaweni okuthiwa iKwaSimkhulu, eduze nosuku lwangaleso sikhathi uBelfast, noManala wabekwa njengenhloko yesikhulu sikayise.

Kodwa-ke, kwakungakabiphi ngaphambi kokuba amanye amaqembu amabili, eholwa amanye amadodana, ahlukane nenhloko yesiNdebele. Iqembu likaKekana lathuthela enyakatho futhi lahlala esifundeni seZebediela lwanamhlanje, kanti esinye isigaba, ngaphansi kukaDlomo, sabuyela ogwini lwasempumalanga lapho uMbelembe efika khona ekuqaleni.

Translated by Nsika Khoza