Isitjhaba samaNdebele seSewula Africa

© Dr Peter Magubane

Imvelaphi yamaNdebele

Ngeminyaka yabo-17th century, amaNdebele aphuma ngaphasi kwamaNguni wetlhagwini abazala babao, egade sele batjhuguluke incenye yesitjhaba samaZulu. Ngaphasi kwekosi yesitjhaba samaNdebele uMusi ewesitjhaba esafudukela enarheni ephakathi, sazinza epumalanga yenarha esele ibizwa bona yiPitori kwanje.

Kuthiwa uMusi gade amdosi phambili orarako, ekhabe aqalele ihlalakuhle yabantu bakhe kanye nokubavikela ekutlhorisweni bomakhalwani abanamandla. UMusi kade athembele ekulungeni kwakhe kunekulweni ekutholeni izinto.

Njengomdosiphambili okhabe ahlonitjhwa khulu ngokulunga kwakhe, kuthiwa wathandwa wathenjwa baSotho lapha amaNdebele agcina azinze khona.

Isitjhaba Siyahlukana

Lokha uMusi nakabhubhako, indodanakhe edala, uManala yabekwa kobana ibeyiKosi. Lesi kwabasitjhijilo kwenze indodana edala, uNdzundza, ekwarholela ekutheni kube nepi hlangana kwabo eyahukanisa amaNdebele akhabe abambene.

Ekugcineni ipi, khange isakhandeleka, uNdzundza waloba ipi wagcina sele abaleka.Yena nabalandeli bakhe batjhinga epumalanga, bazinza phezulu emlanjeni we-Steelpoort enarheni ebizwa bona kukaSimkhulu, eduze kwalapha sele kubizwa bona kuse-Belfast, kwathi uManala wabekwa njengekosi ejamele uyise.

Nanyana kunjalo, khange kube kangakhi ngaphambi kokobana kube nezipi godu, ezarholela ekobaneni emanye amadodana aphume ngaphasi kwaMandebele. BakwaKekana bafudukele epumalanga bazinze esifundeni esele kuyindawo ebizwa bona yi-Zebediela kwanje, nakwenye inqenye, engaphasi kwakaDlomo, yabuyela etlhagwini lapha amaNdebele egade abuya khona. 

Translated by Busisiwe Skhosana