Vhudzulo ha Mapungubwe Phakhani ya Lushaka

Fhethu Huṋa ha u Gammba

©Jacques Marais

Hafha ndi Mapungubwe hune wa nga kona u ita hone phathi. Fhethu ha u dzula ho nakesa! Fhethu huṋa hoṱhe ho naka vhukuma nahone ho fhaṱiwa lwa tshi zwino. Ahuna dzi nnḓu dza rannḓavhula dzine dza bora. Gammba inwe na inwe ina lutamo lwayo na vhupfi, nahone vhafhaṱi vho zwiitwa mafhungo uri zwishuiswa zwo shumiswaho zwi vhe zwine zwa tea vhupo hovhu.

Hezwi zwithu zwine zwa mangadza vhukati ha zwifhaṱo na mupo ndi zwinwe zwa zwithu zwine zwa mangadza. Nga ngomu ha tshifhaṱo huna fhethu hune uya kona u tamba nahone zwithu zwa hone zwo fhambana vhukuma. Madzulo oṱhe ndi fhethu hune wa tou ḓiitela zwiḽiwa fhethu ha u rengisa zwiḽiwa ahu athu vha hone zwazwino.

Gammba ya Leokwe

©Roger de la Harpe

Hafha ndi hone gammbani khulwane, hune havha tsini na Confluence View Site na Treetop Hide. Ho dzula mathomoni a muedzi wa matombo a mutavha, ho ḓala zwithu zwitsuku, matombo o kwasheaho ane aya ima vhukati ha gammba. Kuitele kwo itwa zwi tshi bva kha kusi kwa mvelelo ya Tshivenḓa, hune havha uri ho oma, ho ita tshipulumbu na dzi mbondo dza ochre dzine dza yelana na zwo monaho.

U mona na gammba huna bambelo ḽiṱuku, ḽine ḽa vha nga ngomu ha matombo, na fhethu hune ha gotshiwa ṋama hune havha vhukati na hune wa dzula wa ṱavhela ḓuvha. Ho fhaṱiwa na vhengele ḽiṱuku, fhedzi ḽo vha ḽi saathu vulwa musi nṋe ndi tshi ya u dala. Ndo vhudziwa uri ḽi ḓovha ḽi tshi khou rengisa zwithu zwiṱuku zwo no nga malasha, malegere na zwinwiwa, zwine zwa amba uri ahu faneli u lavhelelwa zwithu zwinzhi.

Gammba ya Ḓaka ḽa Limpopo

Yo dzula vhukati ha ḓaka ḽo khwaṱhaho vhukuma kha zwipiḓa zwa devhula, hei gamba yo dzula tsini na Maloutswa hune ha fhufha vhukuma zwiṋoni. Naho usi nga si kone u vhona, hei gammba ndi haya ha zwiṋoni zwo vhalaho na zwinwe zwipuka zwa ḓaka. Musi ndi hangei ṱhoho dzo vha dzi tshi khou penga dzi tshi khou sokou bva kha munwe muri dzi tshi ya kha munwe. Ndo vha ndo tshuwa zwiṱuku! Naho zwo ralo mufhe wa hone ndi wavhuḓi vhukuma uya kona na u vhona na zwiṋoni.

Gammba ya Ḓakani ḽa Vhembe

©David Fleminger

Hei ndi yone gammba ye nda tou i funesa vhukuma. Yo dzula tshipembe ha phakha kha ḓaka kule na tshinwe na tshinwe. Hu tou vha na nnḓu nṋa fhedzi kha gammba, dzo fhaṱiwaho lumemeni lwa hune uya kona u vhona miedzi ya vhuḓi yo dalaho nga miri. Ahuna muḓagasi gammbani hu shumiswa solar uri hu kone u fungiwa mavhone.

Lufhera lunwe na lunwe lu vha luna mimbete mivhili, nnḓu ṱhuku, ha u ṱambela na fhethu ho vuleaho hune wa kona u vhona fhethu hoṱhe. Ku dzulele kwa zwithu kwo leluwa fhedzi zwo naka vhukuma. Huna ha u bikela ha munwe na munwe, ha u dzula na lapa hune ha dzula vhathu vho no bva kha nnḓu nṋa. Ha dovha ha vha na ha u bambela huṱuku hune ho dzumbama kha matombo nga nnṱha ha gammba.

Tshugulu Lodge

©Roger de la Harpe

Hafha ndi fhethu ha maimo vhukuma. Hu tou nga ndi fhethu hune havha hu khou tou kombetshedza hune ha vha huhulwane vhukuma. Lodge ya hone yo dzula kha devhula ha tshipiḓa tsha phakha hune ha tou vha vhukati ha fhethu hune havha hulapfu. Havha na matombo a vhudi matsuku.

Tshugulu hu dovha ha vha na bammbelo ḽihulwane kha phakha, ya fha na vhaeni fhethu ha vhuḓi ha u kona u eḓela wo ḓi geḓa kha dzi nnḓu dza matombo, na fhethu ha u ṱambela hune havha hu hulwane. Hezwi zwifhaṱo huna zwithu zwa u dzhenisa muya na dzi nethe dza u pandela vhunyunyu. Huna phera dza rathi, na madzulo ane a nga kona u dzuliwa nga vhathu vho no swika 12. Na ha u bikela hune havha na tshinwe na tshinwe, na zwi rothodzi zwine zwa vha uri zwi ya tshimbila.

Madzulo ane wa Kona u Ḓithusa iwe Mune kha Zwiḽiwa

Zwishumiswa zwoṱhe zwa Mapungubwe ndi zwine wa fanela u tou ḓiitela. Nahon ndi khou amba u tou ḓiiteala. Hafha fhethu ahuna vhengele ḽine na nga renga zwithu zwine na nga zwishumisa, ndi khwiṋe uḓa na zwithu zwaṋu zwoṱhe, u itela uri arali makumba o fhela ani nga tei u reila kilometre dza 70 ni tshi khou atevhela ni tshi khou ya Alldays kana Mussina.

Kha vhaeni vho ḓaho lwa ḓuvha ḽithihi, huna fhethu hune na nga kona u wana zwiḽiwa zwa nga matsheloni na zwiḽiwa zwi sa furisi, hu dovha havha na fhethu ha u awela wa ita zwa u gotsha. Unga hayara gese hanefho, fhedzi unga si kone u wana khuni. Ha u ṱanganedza vhathu huna maḓi, na zwirothodzi na juice na zwinwiwa zwi sa kambiho.

Madzulo avhathu vhane vha vha vha tshi khou eḓela o ḓala nga zwithu zwine vhathu vha fanela u tou ḓi thusa. Lufhera lunwe na lunwe luna zwishumiswa zwo teaho, hune havha na dzi mod-cons: microwave, toaster, fridge, stove, oven na zwinwe.

Dzi lebula, crockery, bodo na pani zwi nga ngomu, zwine wa fanela uḓa na zwo ndi zwiḽiwa fhedzi na zwinwiwa na khuni. Maḓi ane avha uri ndi a bommbini aya nwea ndi avhudi fhedzi muthetshelo wa hone asi wone lini. Arali una mala ane a ṱavhanya u sinyuwa, ndi khwiṋe uḓa na maḓi a u iwe muṋe, kana halwa ngauralo ngauralo.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe