Dzi ngudo dza French ‘zwiimo’ zwi ya shandukisa vhumatshelo ha vhubindudzi ha zwa mbudzi u mona na lothe lifhasi (Tshimedzi 2018) vho ḓo wana uri i ḽiwa nga vhabveledzi na vhathu vhapo. Ine ya swika 0,5% ya ṋama ya mbudzi i iswa mashangoḓavha. Hezwi ndi nyimelo nnthihi na Afrika Tshipembe.
Dzi Ngudo dza u Vhambadza Nama ya Mbudzi
Dzi tsedzuluso dza zwa u vhambadza Kalahari Kid Corporation dzo wana uri u tshi hola muholo muṱuku zwi ya ita uri vha balelwe u tou renga mutumbu woṱhe wa mbudzi. Hezwi zwo pfi zwi nga khwiniswa ngauri hu tou rengiswa nga mutengo une wa vha fhasi wa nama ine ya vha yo khathiwa, u fana na mukulo na maḓamu, dzi flap packed dzi tshi kha mabogisi uri vha kone u rengisa. Offal iya liwa vhukuma kha zwithu zwa sialala. Fhedzi iya vha ṱhukhu nga zwifhinga zwa vhuria.Uya nga ha dzi ngudo. Kha profile ya Afrika Tshipembe ya u vhambadza ṋama ya mbudzi kha value Chain (2017) vha Department of Agriculture, Forestry and Fisheries vho wana uri uya nga ha zwa mvelo vhaḽi vhahulwane vha ṋama ya chevon Afrika Tshipembe ndi tshone tshigwada tsha fhasi vhukuma kha u wana masheleni. Nama ya mbudzi iya shumiswa nga hezwi zwigwada sa hone tshikoni tsha protein na uvha ya ndeme musi huna mishumo ya mbingano na dzi mpfu.
Vhali vha Nama ya Mbudzi
Mbudzi iya ḽiwa vhukuma nga vhathu vha vha Muslim na vha Hindu. India ndi hone hune ha vha na mbalo nnzhisa ya dzi mbudzi kha ḽifhasi (35%) na 95% ya mbudzi dzine dza vha dzi tshi khou vhulaiwa dzine dza fhedza dzi tshi khou liwa henefho. Mbudzi ina mushumo muhulwane vhukuma kha zwiḽiwa zwavho na vharengi vha vha Hindu.Afrika Tshipembe, ṋama ya mbudzi unga iwana kha vha Muslim, Portuguese na Italian kha dzi silaha dza vho, i do vha ya ḓivhea vhukuma kha tshitshavha tsha Kenya, Ghanaians, Nigeria, Uganda na kha dzi nnḓu dza vhubvaḓuvha Sandton, vha ralo vha Kalahari Kid Corporation.
U nyadza ha vharengi na usa dzhiela zwithu nnṱha na muhumbulo wo shandeaho nga ha muthetshelo wa ṋama ya mbudzi ndi zwone zwine zwa ita uri vharengi vhayo vha si vhe vhanzhi kha dzinwe dzi tshaka na zwigwada zwa u dzhenisa tshelede.
U ḽiwa ha Nama ya Mbudzi KwaZulu-Natal
Dzi figara dza 2013 ho katelwa mbudzi dza 400 000 dzo vhulaiwa hu tshi khou pembelelwa mbembo, dza 214 000 kha dzi mbulungo dza 42 000 kha minyanya ya mbingano. Dzi figara hedzi dzi khou lavhelelwa uri dzi ḓo hula nga murahu ha minwaha miṱanu, hune ha vha na mbudzi dzine dza swika 1,7 million mbudzi dzine dza tendelwa kha dza thengiso KZN kha mbambadzo nga 2018 na u fhira.
Mbudzi dza KZN hu vha hu dza mvelo dza Mbuzi ndi dza mvelo) na dzine dza vha uri ndi dza mbuzi dzine dza vha dzo ṱanganiswa. Ṱhoḓea ya vunḓu dzi ya balelwa u swikelela huna dzinwe mbudzi dzine dzi ya ḓiswa dzi tshi bva Namibia. Kha hoyu maraga, mbudzi dzi rengiswa nga vhulapfu hu sini nga u khwaṱha, zwino zwifuwo zwine zwa vha zwi 22kg na 50cm uya nnṱha (kha mahaḓa) ndi yone ine ya ḓura u fhira ine ya lemela 25kg kha u lapfa ha 45cm. Mbudzi dzine dza rengwa KZN adzi fani na dzine dza vha uri dzi ya rengiswa hunwe u mona na lothe la Afrika Tshipembe. Kanzhi mbudzi iya tou rengelwa ane akhou toda u u shumisa khathihi( ubva kha vharengisi, dzi ringini dza dzi thekhisi na hune ha vha mindendeni dzine dza swika 5% dzi ya rengiswa kha dzi Auction.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe