Vha Pedi vha Afrika Tshipembe

© Dr Peter Magubane

U Pfuluwa ha ma Pedi

Uya nga ha sialala ya Oral, vha Pedi vha nga humiselwa murahu uya kha Maroteng, na Khatla, hune namusi ha vha tshipida tshihulwane tsha vha Tswana. Hu tendiwa kha uri kha centuari yo fhelaho, u mona na 1500m vha Maroteng vho vha vha tshi dzula tsini na Vaal. Fhasi ha khosi vho Tabane vha pfulutshela hne namusi ha vha Skilpadfontein tsini na Pretoria.

Madendele vho vha nazwo zwe nga tshifhinga tsha u vhusa tsha mudulu wa hone Motsha, mufumakadzi ane a funiwa, Mmathobele a pomokiwa u beba nwana we aḓo thoma u lila atshi kha di vha thumbuni ya mmeawe (zwe zwa do vha tsumbo ya vhuloi). Vhahulwane vha ri mme na nwana kha vha vhulaiwe. U thivhela hezwi Thobele we ado vha khosi hu tshi bva Motsha, a shavha. Ana vhatevheli vhanzhi, ho katelwa Mmathobele na nwana wawe, vha ya dubo lwa East vha ya vha fhira mulambo wa Olifants hune havha tsini na hune namusi havha Marble hall.

Vha ya vha dzula tsini na mulambo wa Steelpoort nga vho 1650. Musi vha tshi khou fhira thavha ya Leolo, hupfi vha tangana na Nungu kha antheap, zwine zwo dzhiwa sa zwithu zwavhudi. U bva hafho vha dzhia nungu sa totem ya vho vha mbo di vha na mbonalo inwe. Nga tshifhinga, vha Maroteng vha ya vha dzula fhethu hune ha vha huhulwane.

Zwine muthu avhona zwone zwi ya khethekanyiwa zwi tshi ya kha uri vho wanisa hani madzina avho. Hupfi dzina ndi tshandanguvhoni tsha Vhambedzi, dzina la tshigwada tsha vhavenda vhane vha dzula dzi thavhani dza Leolo. Huna lutendo lwa uri vho gudisa vhathu vhanzhi vha vha Maroteng uri vha dzule fhethu hune vha vha vha sa khou todea vha tshi khou guda mishumo yavho. Henefho vha kha zwezwo Vhambedzi vho mbo di dala ndi he vha do fhedza vha tshi khou vha Pedi vhane vha divhea namusi.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe