AmaPedi weSewula Africa

© Dr Peter Magubane

Ukufuduka kwamaPedi

Ngokuya ngokwendaba eziqoqwako, amaPedi umtlhalawo uvela eMaroteng, ngaphasi kwamaKgatla, ekuyincenye namaTswana. Kukholelwa kobana eminyakeni eminengi eyadlulako, ngeminyaka yabo-1500, abantu bemaMoreteng gade bahlala eduze kwe-Vaal. Ngaphasi kwekosi uTabane basuka endaweni ebizwa bona yi-Skilpadfontein eduze kwePitori nje. 

Iinkakaramba zithi ngeskhathi nakubusa umzukulu kaTabane, uMotsha, umfazakhe ekhabe amthanda khulu uMmathobele wabekwa umlandu wokubeletha umntwana okhabe alila asesengesibelethweni sakhe (okwakuthiwa litjhwayo lobuloyi). Abadala bafuna kobana umma nomntwanakhe babulawe. Ukukhandela lokho uThobele owabusa ngemva kwakaMotsha wasuka endaweni leyo. Yena nabalandeli bakhe abanengi, ekubalwa hlangana nabo uMmathobele kanye nontwanakhe, baya epumalanga, bawelela umlambo i-Olifants eduze kwendawo ebizwa bona yi-Marble hall kwanje.

Bazinza e-Steelpoort emlanjeni i-(Tubatse) ngeminyaka yabo-1650. Lokha nabawelela iintaba ze-Leolo, kuthiwa bathola ingungumbani esithubini sentjhotjhwani, ebayithatha njengetjhwayo elihle. Ukusukela lapho uMaroteng wathatha ingungumbani leyo (noko) njengozimabo. Ngemva kwesikhathi uMaroteng waphatha isifunda esikhulu.

Imibono yokobana amaPedi alithola njani ibizo labo iyabethana. Abanye bathi ibizo labeli balithola ekoneni ibizo elithi Vhambedzi, ekulibizo lesiqhema samaVenda egade ahlala entabeni ze-Leolo. Kukholelwa kobana bafundisa abaMoroteng egade babanengi irhono labo lokurhweba nge-iron. Lokha nabenza lokho isiqhema samaVhambedzi kancani kancani sangena ngaphasi kwesamaPedi, ekwarholela ekutheni iinqhema ezimbilezi zigcine sele zaziwa ngesiqhema sinye samaPedi.

Translated by Busisiwe Prudance Skhosana