U fha Mbudzi Zwiliwa Pfuloni

©Chris Daly
Pfuloni (fhethu ha u fulela hone hune havha ho ḓala nga mahatsi) hu vha ho ḓala energy na protein arali ho ḓala miroho. Naho zwo ralo arali zwo no hulesa zwi ya swika hune zwa konḓela mbudzi uḽa nga maanḓa dzine dza kha ḓi vha ṱhukhu dzi ya balelwa uḽa mahatsi zwa ita uri dzi si tsha wana pfushi ine ya vha uri yo tea. U tshi nga engedza musi pfulo i tshi khou hula muḓifho na u shengea zwi ya fhela, zwino ndi zwavhuḓi u shandukisa pfulo. Nga ha khalanwaha ya u aluwa, furu iya vha yone tshiḽiwa tshihulwane kha mbudzi.
Mahatsi o omaho aya ḓifha tshifhinga tshoṱhe tsha pfulo u swikela atshi hula nga Khubvumedzi na Tshimedzi. Kikuyu iya swika hune ya si tsha ḓifha nga maanḓa tshilimo tshi tshi tshi vho fhela. I fanela u zwiita mafhungo uri u sa ifhe zwiḽiwa zwine zwa vha uri zwo ḓalesa nga energy, protein na soybean meal ngauri zwi ya ḓura. Fhedzi na zwezwo azwi ambi uri u fanela u tou vhea fulufhelo ḽau kha pfulo wa ifha zwiṱuku kha zwiḽiwa zwa mafhi, zwi ya fhungudza u bveledza ha mbudzi.
Tshifhinga tsha u bveledza zwi fanelwa u itwa nga nḓila ya u lavhelesa zwo teaho zwine zwa vha na manyoro na u sheledza zwoteaho. Wa litsha lwa tshifhinga nga murahu ha u nyora hu saathu thoma u fuliwa hone. Zwi nga vha zwa ndeme vhukuma u sedza u aluwa ha mahatsi nga khalanwaha ya u ṱavhanya.

U Tanganisa Zwiḽiwa zwa Mbudzi Malisoni

©Marinda Louw
Hune pfulo ya kona uvha na zwiliwa zwine zwa vha zwo oma, zwithu zwa ndeme zwi vha uri ndi zwifhio zwine zwa vha uri zwo oma zwine zwa vha zwi tshi khou ḽiwa zwi tshi khou bva kha pfulo ine ya khou ḽiwa. Zwiliwa zwi nga ṱanganiswa nga 200-350 gm nga tshifuwo tshithihi nga ḓuvha zwi tshi khou bva nga miwaha ine yavha nayo. Ḽiṱo ḽa rabulasi ndi ḽa ndeme uri akone u lavhelesana na tshanduko ya mbudzi dzawe kha uvha hone na usa vha hone ha pfulo.
Rabusali u fanea u lavhelesa uri dzi nga vha dzo ḽa zwithu zwingafhani akona u dzi fha zwine zwa vha uri ndi dzi concentrates nga nḓila yone. Arali rabulasi atshi khou humbulela uri dzi nga vha dzo ḽa zwithu zwine zwa vha zwi nzhi nnḓa u fhira zwine akhou humbulela zwone anga kona u fhungudza concentrate. Arali ya si tsha bvisa mafhi ane avha manzhi nga mulandu wa tshanduko kha zwiḽiwa, hu fanela u vha na u ṱhogomelwa hu tshi khou itelwa uri u fhungudzea ha mafhi hu sa vhe ha tshoṱhe. Mbudzi dza mafhi dzi ya ṱoḓa grain kha zwiḽiwa zwa dzo u thusa kha u bva ha mafhi.
Mbudzi dzine dza vha uri dzo ḓi hwala kha minwedzi miṋa ya u thoma dzi tea u kona u swikelela zwiḽiwa lwa awara ṱhanu, dza fhiwa na 5kg ya zwiḽiwa zwidala ḓuvha ḽinwe na ḽinwe. Kha nwedzi wa u fhedzisa yo ḓi hwala, unga kona u engedza hezwi zwa vha 7 kg nga ḓuvha u tsi khou engedza nga concentrate ya 250 - 400 gm/ḓuvha/zwifuwo. Zwiḽiwa zwa vhuḓi zwi fanela ufha mbudzi pfushi dzo teaho na dzine dza vha uri adzi khou mamisa. Fhedzi dzi nga ṱoḓa na concentrates ya 150 - 200 gm/nga ḓuvha arali pfulo isa tou vha ya vhuḓi.
Mbudzi dzi ya kona u wana mineral ine ya vha ya nnṱha vhukuma ine ya vha ya dzi mbudzi. Hezwi zwi fanela u ita uri hu dzulele uvha na copper ya vhuḓi dza vha thethe ha sa vhe na dzi mineral dzine dza nga kona u vala nḓila nga u oma.

U fha Mbudzi Ṱhukhu Zwiḽiwa Pfuloni

©Marinda Louw
U swika dzina minwedzi miraru, mbudzi ṱhukhu dzi ya wana mafhi mbudzi kana kholomo. Zwiliwa zwidala na dzi creep, zwiḽiwa zwine zwa vha zwo ḓala nga pfushi nga nḓila yo khetheaho ine mbudzi khulwane dzi sa kone u swikelela. Ubva ina maḓuvha a 90 dzi nga kona u litshiwa dza ya u ḓi palela lwa awara dza malo. Zwa fha na zwiḽiwa zwine zwa vha zwi tshi khou swika 12 uya kha 18% dzi nga zwi fhiwa nga ḓuvha. Wa dzi fha na zwiḽiwa zwine zwa vha uri zwo oma vhusiku kana hu tshi khou na mvula.
Zwine vha lafhi vha hana zwone: Nḓivho ndi ya zwa pfunzo na ufha vhathu vhuṱanzi azwi faneli u dzhiwa unga zwo ambiwa nga dokotela. Nḓivho hei ayo ngo ḓela uri ni litshe mishonga ya dokotela ni shumise hezwi.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe