Vuhumelerisi bya Catfish eAfrika Dzonga

©Nigel Dennis
Catfish yi kula hiku hatlisa swinene, yitsakela mati yokufumela naswona yilulamerile kuva yihumelerisiwa eka maendleo ya mati yokufumela. Vuhumelerisi bya catfish e Afrika Dzonga byi ntsongo swinene kambe byi kombisa kuva na vuswikoti byo humelela.

Swihlawulekisi swa Catfish

Kuna tinxaka tintsongo ta tihlampfi ta mati yo tenga leti nyikelaka kutlula xin’we xa leswi landzelaka eka aquaculture:
Kukula hiku hatlisa. Catfish yinga kula kuya fika eka 1 kg hi ntsevu wa tinhweti.
Swichipile kuyi phamela. Catfish ya dya swakudya swa matsavu.
Yi tswala ngopfu: Yinga tshikela kuya fike eka 50 000 wa matandza hi kg ya ntiko wa miri naswona yita tshikela endzhaku ka 8 wa mavhiki yan’wana na yan’wana.
Yi hefemula moya leswi endlaka leswaku levele ya moya wale hansi kungavi xiphiqo eka yona.
Yipfumelela lufuyiwa laha kungana tihlamfpi totala swinene kuya fika eka levele ya 500 kg wa tihlampfi hi 1000 wa tilitara.
Yakondzelela swinene kuya hi khwalithi ya mati.
I hlampfi ya khwalithi ya kahle swinene, ayina marhambu eka fillet ya yona.

Muxaka wun’we, wa sharptooth catfish Clarias gariepinus tyi gwajulela mabokisi hinkwawo naswona hi yona leyinga lulamela swinene eka vufuwi bya aquaculture. Leswi swiendla leswaku swinga hlamarisi leswaku kuva yihumelerisiwa misava hinkwayo eka tinxaka ta yona leti kulaka hiku hatlisa.

Kuhumelerisiwa ka Misava Hinkwayo ka Catfish

©Leslie Ter Morshuizen
Kuhumelerisiwa lokukulu ka catfish kuhumelela e tikweni ra Nigeria e West Africa, kambe kuna matiko yan’wana yohlaya lawa ya humelerisaka tinhlayo totala swinene ta muxaka wa hlampfi leyi yo hlamarisa, kukatsa Holland, Hungary na Cuba.

Xobiha hileswaku, Afrika Dzonga raha salele endzhaku swinene hambi leswi kunga endliwa vuvekisi lebyikulu eka mapurasi ya tihlampfi leti laha kaya eka malembe yava 1990. Ntsakelo eka vufuwi bya catfish loku kunga hunguteka eka malembe nyana lawa yanga landzela. Van’wamapurasi ava langute ngopfu eka kuhumelerisa kungari naku tlhomiwa tihlo ngopfu loku aku vekiwa eka kuxavisiwa ka catfish. Loko swilulamerile ku xavisa tihlampfi ta vona, vakume leswaku kuna ku tsotsomba ka xiyimo xale henhla xa vatirhisi loko swita eka catfish e Afrika Dzonga, hikokwalaho ko aleriwa hi vukhongeri, tani hileswi hlampfi leyi yingariki na magwaru, xikan’we naleswaku muxaka wa catfish hilowu tekelaka tin’wana swakudya.

Akuna ku tlakusa mpfuxelelo eka ntsekelo waku fuwa catfish leswaku kuta phameriwa swilaveko swa laha kaya, hambi leswi swilaveko swa yona eka matiko yale handle swinga kona. Mabindzu yan’wana lawa yantsongo yatlhele ya sungula hi vurhonwani, endzhaku ko dyondza kusuka eka swihoxo leswi hundzeke. Rin’wana na rin’wana ri hluvuka hi kantsongo naswona ri tiyisisa leswaku kuna makete wa leswi vaswi humelerisaka loko vaya emahlweni.
Purasi rikulu swinene ra catfish ri tumbuluxe bindzu (hub) e Graaff-Reinet. Laha catfish ya fuyiwa, yi lulamisiwa leswaku yiva switirhisiwa swin’wana swa catfish swotani hiti sausage nati burger patties naswona tiyisiwa hinkwako exifundzheni xa Eastern Cape. Masalela lawa yan’wana ya tekiwa ya endliwa swakudya swa swifuwo swale kaya. Vulavisisi bya vuenti bya makete byi endliwile hinkarhi wa nkunguhato kutiyisisa leswaku himpela makete wa switirhisiwa leswi wa hanya.

Translated by Ike Ngobeni