Umbrella Thorn

© Nigel Dennis

Vito

Umbrella Thorn

Vito ra xi Latin

Acacia tortilis

Nhlamuselo

Mahanti ya nsinya lowu yatsindziyerile loko uma khubmha naswona yava na muhlovo wa mpunwa kuya eka ntima. Nsinya lowu wuna mimitwa yinharhu laha kungana yimbirhi leyintsongo na wunwe lowukulu. Mimitwa ya kona yi larile. Mabilomu yahuma yatele endzhawini yinwe ya ntsandza wa nsinya lowu. Muhlovo wa mabilomu lawa iya muhlovo wobasela nyana. Swirhabyani swona swina muhlovo wobasulukela nyana lowu yaka eka buraweni switlhela swikhotseka. Matluka ya nsinya lowu yantsongo swienene naswona ya vonaka ingaku I tisiva nyana. Swiharhi leswi dyaka nsinya lowu swi dya kukatsa matluka na mimitwa ya kona.
Swivikiwa kuva swiyitsakela loko yahari yintsongo hikuva yi dyeka kahle. Nsinya lowu wuva na mabilomu hi December (Ximumu) laha kunga tlhuma kasi mabilomu ya wona yaya ngopfu himpfula leyinaka endzhawini yaleyo. Nsinya lowu wuna xivumbeko xa xambhulele laha wungana mitwa. Loko wukurile wufika kwalomu ka 5- 20m wa timitara hi ntumbuluko. Swinyenyani swotala swirhandfza kuva swi endla swisaka swaswona leswaku swita kuma vuhlayiseki. Nsinya lowu wa nonoka swinene kuva wukula naswona wu leha kufika eka 3-5m kasi wu anama kwalomu ka 8-13 wa timitara.

Mabilomu na mihandzu

Nsinya lowu wutswala mihandzu yotala swinene leyi dyiwaka hi swiharhi swa nhova na swale kaya xikanwe na vanhu. Mihandzu ya kona yiva yisongananile swinene yiva buraweni hi muhlovo naswona yiwela kwala hansi yitlhela yinga pfuleki loko yiwile. Yitala kuwa hi xitalo naswona yidyiwa hi swiharhi swohambana hambana kukatsa tihongonyi, Impala, Mhelembe na Ndlopfu. Leyi indlela yakuva mbewu yitlhela yiya mila hikuva yi hundze hile khwirini ra swiharhi tani hileswi mihandzu leyi yivaka yinga pfulekangi. Yinwani mihandzu yipfuleka yinga se wela ehansi leswi endlaka leswaku mbewu yihangalaka kahle.

Switirhisiwa

Ntsandza wa nsinya lowu wutirhisiwa ku vamba darata, kuva tihunyi to tshivela ndzilo, fenichara hambi mavhilwa ya xigolonyani. Mbewu ya nsinya lowu wu endla swakudya swakahle swa swiharhi naswona swinandziheriwa ngopfu tani hileswi yikumekaka laha kunga oma kufana nale mananga yava Sahara. Ntsandza wakona watirhisiwa na ku tluta a Tanganyika. Chungama leyi kumekaka eka nsinya lowu wudyiwa hi vanhu.
Nsinya lowu wurhandziwa ngopfu e India na le Afrika. Marhavi lawa yangana mimitwa yatirhisiwa ku endla khele ra swiharhi. Va vaki vale Senegal va tirhisa timintsu ta kona. Mihandzu na matluka yakona yana swakudya swotala naswona yidyiwa ngopfu hi swiharhi na tihomu. Timfene na tintohe tidya mihandzu leyi yahari rihlaza kahi leswinwani swiyimela mihandzu leyi yiwa hikona swingata rhwalela.

Vutshamo

Muxaka lowu wa nsinya wukumeka laha kungana maribye nale ka misava ya sandi kuya eminkoveni kambe laha kungana mati ayitsakeli kukumeka. Minsinya leyi yimila laha kungana mpfula leyi ringanaka 40mm kumbe kuya 1200mm kasi na laha kunga oma kurngana ka 1-12 wa tinhweti.

Laha wukumekaka kona

Nsinya lowu wukumeka eka tindzhawu totala swinene. Wakumeka e Mozambique, Botswana, Swaziland, Tranvaal, Orange Free State nale Cape. Nsiya lowu wutiviwa e Egypt nle Arabia kusukela kwalomu ka 200 wamalembe lawa yanga hundza. Minsiya leyi yimila laha kungana misava ya kahle.