Siku ra Ndzivalelano

Hiti 16 December 1995, rosungula, Afika Dzonga yi tlangela siku ra ndzivalelano laha mindzhavuko ya mabunu na ya valweri vantshuxeko ayi tekeriwa enhlokweni tani hi xiphemu xidimokirasi na ndzingano eka vaaki. Siku ra, 16 December, rina nkoka swinene eka mintirho yimbirhi leyinga humelela eka matimu lawa yo biha ya tiko ra Afrika Dzonga. 

©Eric Miller

Hi 1838, ma Voortrekkers avati lulamisela kuya lwa na rixaka ra ma Zulus eka Battle of Blood River. Hiti 16 December vateke xiboho emahlweni ka Xikwembu, xaleswaku loko vo hlula ma Zulus, vata aka kereke, naswona valandzeri vavona vata teka siku leri tani hi siku ro hisela magandzelo. Himinkarhi ya xihlawuhlawu, 16 December yi tekiwe tani hi siku ro wisa ra mani na mani, leri ari tekiwa tani hi Day of the Vow. December 16th akuri siku leri Umkhonto we Sizwe (MK) yinga tumbuluxiwa hirona hi 1961.

Kufikela namuntlha, vandka ra African National Congress (ANC), va kombisa kuvilela hiku lwisana na xihlawuhlawu lexi axiri kona e tikweni. Kambe, endzhaku ka Sharpeville Massacre hiti 21 March 1960, laha vakombisa kuvilela lava ava rhurile vanga baleseriwa, hiku xanisiwa, aswitwala leswaku hiku kombisa ku vilela loku ko hola ntsena aswingata cinca nchumu eka milawu ya xihlawuhlawu. Umkhonto we Sizwe yi tumbuluxiwa tani hi xiphemu xa vusocha xa vandla ra ANC.

Xikongomelo nkulu xa MK akuri ku endla migingiriko yo kokela tlhelo leyi ayita tisa rinoko ehenhla ka kulwisana na xihlawuhlawu. Kambe swiphiqo swa nhlangano xikan’we naku khomiwa ka varhangeri vakona hi lembe ra 1963 swi hoxe vuthu ra MK kuva riya evuchavela whawha. Hambi swiritano, kusukela risungurile, 16 December ariri siku raku tlangela vuthu ra MK.

©Eric Miller
December 16th yitama yahari siku rowisa ra tiko hinkwaro e Afrika Dzonga, kambe sweswi se riyimela ku rivalelana navun’we bya tiko, laha tidyondzo xikan’we na swivilelo swa masiku lawa yanga hundza leswaku ku tisiwa ntshembo eka tiko na vaaki va rona. Ma Afrika Dzonga hinkwavo vakomberiwa, ngopfu ngopfu hi siku leri, ku pfuxelela kutiyimisela ka vona eka ndzingano na ndzhuti wa ximunhu.Translated by Ike Ngobeni