Mfungho wa Mfumo ya Eastern Cape

Coat of Arms leyintshwa ya xifundzha xa Eastern Cape Province yipfumeleriwe kuva yitirhisiwa hiti 25 March 1996. Mfungho lowu wuna tshaku ra rihlaza na motto, DEVELOPMENT THROUGH UNITY. Xilo lexikulu xinga eka wona i Cape Aloe, leyi kombaka ku kondzelela na matimba.

Yina mabilomu yanharhu lawa yanga eka rhavi rin’we rin’we, leswikombaka vun’we eka xifundzha exikarhi ka mintlawa yo hambana hambana ya vanhu lava hanyaka kona. Hile ka tlhelo lerin’wana ra aloe kuna muvala wotshuka, lowu kombetaka misava.

Ehansi ka aloe kuna magandlati ya wasi lawa ya yimelaka malwandle yale xifundzheni xa Eastern Cape. Lehenhla ka mfungho lowu kuna dyambu, leri kombetaka ndzhawu leyi faneleke na maxelo lawa ya kumekaka exifundzheni xa Eastern Cape.

Swikomba ntsakelo wa kahle na mafundzha ya vanhu va xifundzha lexi. Switlhela swikombeta kufika ka nkarhi wuntshwa na vumundzuku lebyinene bya kukula, nhluvuko naku humelela. E hansi ka dyambu kuna xihuku lexingana mavala ya leopard, lexi kombetaka ku xiximeka, matimba na ndzhaka ya xifundzha.

Leopard yi tekiwa yitiyile swinene, naswona e tikweni ra Afrika Dzonga hinkwaro yi kombisa matimba kumbe vulawuri. Leswi seketelaka mfungho lowu iti eland timbirhi, letinga ti antelope letikulu swinene naswona tinga hangalaka exifundzheni xa Eastern Cape hi nkwaxo.

Kuya hi ndzhavuko wa ma Bushman xihari xa eland axi hloniphiwa xikan’we nakuva na nkoka eka xiphemu xa ndzhavuko wa vona. Eland ya xinuna yiyimela vukulu.

Mfungho wa Xiharhi - Eland (Taurotragus Oryx)

©Roger de la Harpe

Xihari lexi xa eland xitidyela rihlaza laha xidyaka tinxaka to hambana hambana ta swimilani. Ndzhawu leyi eland yitsakelaka kutshama eka yona hi leyi yinga oma nyana lomu kunga tala byasi na swihlahla. Yinga kota ku hanya yinga kumi mati kuringana nkarhi woleha, tani hileswi nseketelo wa mati yiwu kumaka eka mihandzu leyi yi dyaka, ngopfu ngopfu gemsbok cucumbers na Tsama melons.

Eland yitlhela yidya ngopfu navusiku naswona yikuma ngopfu kutsakama hikokwalaho ka mberha leyi welaka swimilani navusiku loko maxelo ya hunguteka ku hisa. Eland i swiharhi leswi fambaka hi ntlhambi naswona swi sirhelela vana eka valala hiku tirhisa nursery eka vana va swona.

Loko yi hlundzukisiwile hi nala wa yona mintlhambi yi endla ndzilekano laha letikulu ta xinuna tivaka tiri emakumu kutani marhole na leti ta xisati tisalaka exikarhi. Letikulu ta xinuna atina ndzhawu yokarhi hikuva ntlhambi wu famba mpfhuka wo leha wu hangalaka wurikarhi wulava swakudya, kambe ti teka vundzhawu naku lwela ya xisati leyinga eka xiyimo xo lulamela masangu.

Ku biha e mirini ka yona switeka kwalomu ka 9 wa tinhweti, naswona marhole yakota ku tsutsuma na ntlhambi endzhaku ka nhunngu wa ti awara endzhaku ko tswariwa.

Mfungho wa Bilomu - Cape Aloe (Aloe ferox)

©Jacques Marais

Ximilani xa Cape aloe i ximilani lexingana mati ya nkoka xa laha kaya e Dzongeni wa Afrika. Xitlhela xitiveka tani hi bitter aloe hikokwalaho ka kudzunga ka mati yakona. Xitshamela ku tshoveriwa kuva xita tirhisiwa tani hi ximilani xa murhi lowu tshungulaka kutlula kwalomu ka 200 wa malembe years.

Mati yakona yana ndhuma yaku basisa colon. Mati lawa yaku dzunga ya kumeka loko ku tsemiwe matluka naswona yatirhisiwa eka kubasisa endzeni ka khwiri. Kufana na swimilani swin’wana leswi tshungulaka, Cape aloe yina swin’wana leswi vuyerisaka.

Vulavisisi bya science byi komba leswaku aloe gel yinga pfuna kuhunguta kupfimba naku hatlisisa ku hola eka xilondza. Switlhela swikomba leswaku kuva yiri nati antiviral, antibacterial nati antifungal swavuyerisa swinene.

Translated by Ike Ngobeni