Kusungula Purasi ra Tihomu ta Masi

© Eric Miller
Xosungula lexi u faneleke ku xilangutisa loko u sungula purasi ra tihomu ta masi iku hlawula muxaka wa kahle kuya hi swipimelo swa ndzhawu yaka nwina. Xana maxelo yangava ya titimela kumbe ku hisa? Xana una swakudya swa khwalithi, una ndzhawu ya kahle yohlayisela kona tihomu ta wena naswona kungava kuri na mavabyi yotala ya tihomu endzhawini yaka nwina. Ku hlawula muxaka wa kahle ku wutirhisa eka purasi ra tihomu ta masi swina nkoka swinene kutiyisisa rihanyo ra swifuwo, mbuyelo wa kahle na marhole yotiyela lawa yangata hanya nkarhi woleha.

Mahlawulelo ya muxaka

©Chris Daly
Muxaka lowu ungawu tirhisaka eka purasi wuya hileswi wena u tsakelaka swona, xiyimo xa mbango kufana na maxelo, swakudya leswi kumekaka xikan’we na leswi ungata endla swona hi masi, xikombiso loko kuriku ulava ku xavisa masi kumbe ulava ku endla cheese. Xikombiso, va endli va cheese vatsakela masi lawa yanga tiyela ya rivomba (mafurha na ti protein) lawa ya humesiwaka hi tihomu ta ti Jersey. Masi lawa ya humaka eka tihomu ta ti Holstein ya lulamerile eka swimakiwa swa swihalaki kufana na masi kumbe yogurt.

Xana i muxaka wihi kumbe homu yihi ya masi kuyi hlawula?

Tihomu ta masi tinga sengeriwa ku tirhisa masi ya tona laha kaya kambe loko u lava ku xavisa laha Afrika Dzonga, kuna tinxaka ta mune leti fambaka emahlweni hiku humesa masi. Letinga:
Holsteins – leyi humaka eka homu ya xi Dutch ya Friesian
Ayrshires – kusuka e Scotland
Jerseys – kusuka eka Jersey Isles exikarhi ka England na France
Guernseys – kusuka eka Guernsey Isles exikarhi ka England na France
Tinxaka ta masi letintsongo tikatsa Brown-Swiss na Milking Shorthorns. Tin’wana ta Europe leti fuweriwaka swimbirhi, kusuka eka muxaka wa Simmental, tileku sengiweni sweswi hi vulavulaka laha eAfrika Dzonga. Leswi swikatsa tinxaka ta Fleckvieh, Montbéliarde na Abondance kusuka e Germany, France nale Italy, hindlela yoleyo. Tin’wana leti kumekaka eka tinxaka tale Europe tikatsa Normandé (kusuka e France) na Scandinavian Red tinxaka tofana na Swedish Red na Norwegian Red.
Eka matiko yan’wana, tinxaka tale kaya – ngopfu ngopfu muxaka wa Zebu wutirhisiwa kuhumesa masi. Mbuyelo wa masi yatihomu ta muxaka wale kaya wule hansi nyana ka leti xikongomelo xa tona kunga kuhumesa masi kambe ti hanya nkarhi woleha. Leswi swivangiwa hi vuswikoti bya yona byo tswala, ku tiyela naku kota ku hanya kahle eka xiyimo xa ndzhawu yoleyo kufana na mahiselo naku kota ku kondzelela mavabyi.
Tinxaka letinga tisiwa kusuka ematikweni yan’wana tilava xiyimo xo antswa xa rihanyo, tani hi ndzhuti kumbe xivala xikan’we na swakudya swa khwalithi. Hikokwalaho ka swiphiqo swo tsandzeka ku kondzelela, nhlanganiso wa leti humesaka masi na ta laha kaya wufamba e mahlweni. Xikombiso, e New Zealand homu ya Kiwi yive kona hi maendlelo yaku hlanganisiwa ka Holstein na Jersey ya xinuna.

Translated by Ike Ngobeni