Ku Voniwa ka Cape Otter Leyingariki na Minwala

©Roger de la Harpe
Cape otter leyingariki na minwala (Aonyx Capensis) yikume vito ra yona hikokwalaho ka leswi milenge yayona yale mahlweni yikotaka ku cela hambi loko yingari na minwala. Milenge yale ndzhaku yona yina minwala yinharhu hi nenge.
Muxaka lowu wu hangalakile swinene e Dzongeni wa Afrika, laha yikumekaka eka tinxaka hinkwato ta milambu nalaha ku kumekaka mati. Mati yo tenga i xilaveko nkulu xa vutshamo bya xona, kuya hi A conservation assessment of Aonyx capensis, yanga lavekeli ntsena kunwa kambe hikokwalaho kaleswi xihadyani lexi xingariki na mafurha leswi swiendla leswaku xikota ku hlamba ematini laha xinga tihorisaka eka kuhisa.
Xihadyani lexi xikurile swinene, xinga kula kuya fika eka 2 metres hiku leha na ntiko lowunga exikarhi ka 10 kg na 21 kg. Xina voya byo vonikela kuya eka buraweni wo dzwihala lowu vonakaka onge iwa ntima loko xitsakamile, xiva na milomo yobasa, xilebvu, nkolo, tindleve na laha henhla exifuveni na voya byobasa kuya eka mpunwa laha xikandzeni. Ncila wa kona, wungava kwalomu ka 50 cm hiku leha, lowu tirhisiwaka tani hi nseketelo loko xitshama ehansi hi milenge yale ndzhaku xikan’we naku xipfuneta kuya emahlweni loko xiri eku hlambeleni e matini.
Xikukumuxa nhlana loko xirikarhi xifamba hi milenge. Kuya hi Interesting facts about Cape Clawless Otters (Aonys Capensis), ya Jared Harding, swiharhi leswi switala ku famba swoxe hambi leswi switshamaka laha kungana mintlawa ya ndyangu yaku ringana ntlhanu. Xin’wana na xin’wana xina kaya ra xona leri xiri hlayisaka kukondza kufika nguva yaku tswalana hi December.
Kwalomu ka xin’we kuya eka vanharhu vana vatswariwa endzhaku ko biha emirini kuringana tinhweti timbirhi. Vana va kurisiwa hi vamhani wa vona naswona vatshama na vona kufikela loko varinganela timhaka ta masangu loko se vari na lembe. Vana va lumuriwa loko vari na 60 wa masiku hi vukhale.

Ku Dlaya na Madyelo

©Roger de la Harpe
Xihadyani lexi xitlharihe ngopfu hi mahlamba ndlopfu na loko dyambu ri tlomuta, kuya hilaha switsamaka kona. E Drakensberg, tani hi xikombiso, swivoniwa swirikarhi swihlota swakudya nale xikarhi ka siku, kasi switlhela swiva na nkarhi wo titlonya navusiku laha swingataka swinga hlangani na vanhu kumbe timbyana eka tindzhawu letinga sirhelelekangiki e Cape Peninsula nale Gauteng. Ku hlota, hambiswiritano swinga endliwa eka nkarhi wun’wana na wun’wana wa siku.
Switala ku hanya hi swakudya leswintsongo swofana na tihlampfi, kheche, machela na switsotswana kambe swinga karhata swinene emapurasini ya tihuku na tihlampfi laha swingata dlayetela swotala kutlula leswi lavekaka. Swinyimpfana naswona swinga wela hi khombo ro dlawa hi xihadyani lexi, laha swingata tsandzeka ku hefemula endzhaku kaloko switava switsemiwe nhopfu hi xiharhi lexi. Xiharhi lexi xinga dya nhompfu, tindleve na nomo wa xinyimpfana naswona minkarhi yin’wana swinga fikelela na xifuva.

Vulawuri

©Roger de la Harpe
Predation Management Manual yitsundzuxa van’wamapurasi kuva vasivela ku lahlekeriwa hikuva va endla darata leyinga leha kuringana mitara xikan’we na darata ya gezi leyinga vekeriwaka kwalomuya ka 45cm kusuka e hansi ka misava. Ku pfalela swifuwo exivaleni navusiku, kutirhisiwa ka varisi na murindzi wa swifuwo swinga pfuneta ngopfu eka kusirhelela swifuwo leswinga tshukaka swiwela hi khombo.
Van’wamapurasi vafanele ku vutisisa hita kukuma mpfumelelo lowu faneleke loko valava ku khoma swiharhi leswi hiku swirhiya. Vatlhela vatsundzuxa leswaku loko swipfaleriwile van’wamapurasi vanga hoxa bolo ya tennis leswaku xiharhi lexi xita tlanga hi yona kusivela kutivavisa.

Translated by Ike Ngobeni