Aquaponics: Xintshunxo eka Xiphiqo xa Swakudya

Aquaponics xikan’we na Green Revolution

©Henk Stander
Misava yinga langutana na xiphiqo lexikulu swinene swa nkayivelo wa swakudya loko koka kunga tekiwi xiboho hiku hatlisa kusivela maendlelo ya vurimi lawa yanga fikelelekiki. Lawa akuri mahungu eka xiviko xa 2019 kusuka eka World Wide Fund for Nature (WWF), lexi kombaka leswaku Afrika Dzonga yitava yi humelerise 50% kutlula ku avela vaaki lava kunga languteriwa kuva yiri eka 73 million hi 2050.
Xana aquaponics yinga yimela maendlelo ya swakudya naswona swiva xintshunxo xa nkayivelo wa swakudya swa Afrika Dzonga? Va European Union Parliament's Science Committee va tshemba tano. Eka xiviko xavona xa 2015, aquaponics ayi xaxametiwile tani xi leyinga eka top-10 eka nhluvukiso wa technology leswinga hlohletelaka hindlela ya kahle eka vutomi bya vanhu eka malembe ya 50 lawa yaha taka.
Misava yile kusuhi swinene na food system revolution leyi heleleke. Laha eka sweswo, xiyenge xa vurimi xinghena eka green revolution ya vumbirhi – leswi swivula leswaku hi fanele kuva hi tirhisa vutlhari swinene kukuma tindlela taku humelerisa swakudya leswinga onheki mbango.
Ku cinca loku, nhluvukiso xikan’we na thekinoloji ya manguva lawa swa laveka eka green revolution leyi hanyaka, leswi swikatsa phakelo wa energy lowu fikeleriwaka. Vahumelerisi xikan’we na mabindzu ya vurimi ya fanele ku aka maendlelo ya swakudya lawa ya katsaka, ya fikelelekaka, ya tirhaka hikokwalaho ka maendlelo lawa yangana vurhangeri, yana magoza lawa yaka hi makete xikan’we na ntirhisano exikarhi ka mintlawa ya ntsakelo xikan’we na vativi lavanga tisaka vutivi eka xiyenge. Vulavisisi xikan’we na vutumbuluxi swifanele ku katsiwa eka ma endlelo ya vuhumelerisi naswona maendlelo lawa ya fanele ku fambisana kahle na vuhumelerisi.

Xana iyini Aquaponics?

©Henk Stander
Aquaponics i ndlela ya vuhumelerisi bya swakudya swa organic hi nxavo wale hansi. Aquaponics iku kurisiwa ka swihadyani swale matini yotenga swotani hi tihlampfi xikan’we na ti lobster eka maendlelo ya aquaculture lawa ya rhendzelekaka, eka nhlengelo wa vuhumelerisi bya swimilani kungari na misava eka maendlelo ya hydroponic.
Tihlampfi eka maendlelo ya aquaculture tihanya eka vuxaka bya symbiotic na swimilani eka ecosystem leyinga pfaleka. Thyaka ra tihlampfi rifuwile hi phosphate na nitrogen leswi n’okaka e matini naswona switshoveleriwa hiti artificial bacteria hi ndlela yoka yinga dlayi. Thyaka leri ritirha tani hiswakudya swa swimilani. Swimilani swi tswonga mati kutani swiwa sefa kutani ya basisiwa loko yangase tlheriseriwa eka tihlampfi. Akuna thyaka leri yaka eka mbango naswona kutirhisiwa ehansi ka 90% wa mati eka aquaponics kutlula eka maendlelo ya ntolovelo lawa pfulekeke ya vurimi.

Vuleteri na Dyondzo ya Aquaponics

©Marinda Louw
Swa hlohleteriwa swinene leswaku van’wamapurasi vantshwa va aquaponic va hetisisa nongonoko wa vuleteri loko vangase sungula vufuwi bya aquaponics. Kuna vaphakeri va vukorhokeri vohambana hambana lava nyikaka vuleteri bya vufuwi bya aquaponics e Afrika Dzonga.
Va Aquaponics Society of South Africa vana website leyi avelaka vuxokoxoko xikan’we na nseketelo eka van’wamapurasi lava vantshwa xikan’we na lava vahaku sungulaka va aquaponics.

Translated by Ike Ngobeni