Boitsebišo Bja Lepogo

©Shem Compion
Lepogo (Acinonyx jubatus) le hwetša leina la yona go tšwa go lentšu la Sehindi “Chita”, le rago gore “ya go ba le marothontho” ka lebaka la marothontho a mantsho mo letlalong la yona la mmala wa gauta. Mapogo a na le dihlogo tše nnyane le mahlo a godimo le ditsebe tša nkgokolo tše kopana tša mmala wo moso le dintlha tše šweu.
Go na le mothalo wa go bonala bjalo ka keledi, ba go tšwa ka khutlong ya mahlo go ya khutlong ya molomo goome o thuša go bona mo nakong ya go tsoma. Mesela ya ona ke ye meletelele, le marothontho a mantsho go ya ntheng ye šweu ya mosela.
Bo sese bja ona bo kgontšha go kitima go fihla 120 km/h se se dira gore e be diphoofolo ya lebelo go fetiša mo nageng ya lefaseng. Tše tshadi ke tše gannyane go feta tše tona. Tše kgolo di ela 1,8 m 2,2 m ka botelele gomme di kala 40 kg go ya go 60 kg.
Go ya ka Tenikwa Website, mapogo a beilwe ka fase e sego bjalo ka dikatse tše kgolo, ka lebaka la gore ga a na floating hyoid bone mo melaleng ya ona ebile ga di a rore eupša a dira medumo ge di thabile. Ke ye nngwe ya mehuta o tee fela yeo e se se nago manala a go kgona go boela morago ka botlalo, bjalo mehlala ya manala e tlo bonagala mo ditseleng.
A tsebwa a kgona go rutha, le ge e le gore ga a rate, ga a kgone go namela, le ge a a ka diriša mehlare ka sebelebeleng goba makala go ikhutša goba bjalo ka sedirišwa sa go nyaka.
A matona ga a dule mo selete se tee a na le go sepela mafelo a mmalwa a tše tshadi. Ka ntle le tau, ke yona fela mohuta wa katse mo Afrika e bopago sehlopha, gantši ya go ba e tshadi le bana ba gagwe goba goba a mangwe a matona mararo go tšwa go tšwalo e tee.
Tše tshadi tšona, di tswalanya le mapogo a magolo fela mo sehleng sa go namelana, e ka nako ye ngwe le ye ngwe mo gareng ga ngwaga. Nako ya tlhaballo e swarelela matšatši a 92. Go belegwa bana ba bane ka gare ga litara. Bana ba belegwa ka maboya ka morago ga molala go fihla maragong, a thuša go kgabiša, gomme ban a le mošaša wa bjang wo motelele goba ba fihlwa ka tlase ga sethokgwa.
Go ya ka Tenikwa, 90% ya bana ba hlokofala pele b aka fihla dikgwedi tše tharo, seripa sa bona se bolawa ke dibatana. 40% yenngwe ba fokola ka baka la tlhaelo ya leabela.
Mapogo a tsebega bjalo ka mehuta ya dikatse tša dinaga tša go šomišwa bjalo ka balekane ba go tsoma ba dipapadi go feta mengwaga ye 5 000. Ka go hloka mahlatse, ga di godiše gabotse ge di kwaletšwe.

Go Bolaya le Mokgwa wa Phepo

©Justin Fox
Gantše lepogo le tšoma gare ga letšatši, kudukudu nakong ya mesong goba ka mathapama. Le rata go dula mo lefelong la go bulega la bjang, savannas, dimela tše kikitlanego, ka dinako tše dingwe dinaga tša dithaba, ka lebaka la gore le lota mohlala wa ditsongwa tša yona pele le hlasela. Ge ditsongwa t di hwetšwa di a kgamiwa ka go longwa, ditsongwa tše nnyane tšona di bolaiwe ka go lomiwa nnyane ka pela godimo ga hlogo.
A ja ka pela ka morago ga polao ya diphoofolo, ka ge a palelwa ke go šireletša dijo tša ona go dibatana. Mafelelo a diphoko tša setsongwa a tlo sohlwa le letlalo, marapo le tše dingwe di a tlogelwa. Lepogo ga le boele go phoofolo yeo bolailwego ebile ga le je carrion.

Taolo

©Shem Compion
Mapogo ke diphedi tše di šireleditšwego, ka fao ga di a swanelwa go bolawa. Go tšwa go 100 000 ye e tlilego go Afrika, dikarolo tša Middle East le Central Asia ka morago ya ngwagakgolo wa bomasomepedi, palo e ka fetago 7 500 e sa tlogetšwe mo nageng gomme palo ya 1 000 e sa hwetšwa mo Afrika Borwa.
Go rarolla mathata a hlaselo, Predation Management Manual, e eletša balemi go aga mašaka ka dikala e be ba bea pudu ya Boer ka lešakeng bjalo ka thibelo. Molaba wa serobe o swanetše go bewa mojakong wa lešaka go swara lepogo. Nature Conservation e swanetše leletšwa go tloša lepogo ge le so no swarwa. Ka lehlakoreng le lengwe, lepogo le ka fedišwa moya e be le tlošwa.
Legora la Jackal, leo e lego legora ma mesh le ka bago 1,2 m ka godimo ka pulo ya 74 mm, goba Legora la mohlagase, lešata, seetša le menkgo e tiilego, go iša diphoofolo lešakeng, tirišo ya bahlokomedi le bahlokomedi, tše moka di ka thuša go šitiša tahlego.

Translated by Lebogang Sewela